`In het jaar 563 voor Chr., tijdens een volle maan, werd in het Nepalese dorp Lumbini prins Siddharta Gautama geboren, de zoon van koning Suddhodana en koningin Maya. Men voedde hem op als een echte troonopvolger en het ontbrak hem aan niets. Toen hij echter buiten de paleismuren vertoefde ontdekte hij dat het leven er in werkelijkheid voor veel mensen heel anders uitzag dan voor hem met zijn vorstelijke leven. Hij ontmoette achtereenvolgens een oude man, een ernstig zieke en een lijk van een overledene. De prins was diep geschokt. Hij zag in dat het leven een periode van lijden was. Tijdens zijn vierde en laatste tocht buiten de paleismuren, ontmoette hij een monnik, een vreedzame man die streefde naar onthechting van het aardse leven. Op 29-jarige leeftijd, nadat zijn vrouw Yosadara hun zoon Rahula had gebaard, sloot hij definitief de deur van het paleis achter zich om verder als een arme zwerver door het leven te gaan. Zes jaar lang zwierf hij over het Indiase continent en nam hij vele lessen in yoga, maar dat bevredigde hem onvoldoende. Op 35-jarige leeftijd, na een lange meditatie over het lijden van de mens onder een vijgenboom, de zogenoemde Bodhiboom, ontdekte Siddharta Gautama dat de oorzaak van het lijden van de mens de begeerte is. Hij leerde hoe hij zich van de begeerte kon verlossen en zag ook in hoe anderen dit zouden kunnen leren. Op dat moment was hij een Boeddha geworden, iemand die tot inzicht is gekomen, een verlicht mens.’
Afbeelding: De Gouden Boeddha (1920-1970), een bijzonder en kostbaar juweel van het Franse juwelenhuis Van Cleef & Arpels House of High Jewelry. Het gouden juweel bevat briljant geslepen diamanten, groene smaragden, twee robijnen en donkerblauwe saffieren.
Locatie: Het kostbare juweel is in het bezit van Van Cleef & Arpels House of High Jewelry. In 2021 stond het tentoongesteld in het Nationaal Kunstmuseum van Oekraïne in de Oekraïense hoofdstad Kiev. ©Ronnie Rokebrand.
Dit verhaal over het leven en de leer van Boeddha stond aan de basis van een van de grote wereldgodsdiensten, het boeddhisme. Zoals ook de Griekse, Romeinse en Christelijke goden invloed uitoefenden op de vervaardigde kunsten in hun tijdvak, zo zou ook het boeddhisme aan de basis staan van een eigen kunststijl, de boeddhistische kunst. Deze boeddhistische kunstvoorwerpen in de vorm van beelden, schilderingen, tempels en gebouwen vindt u overal terug op het Aziatische continent. Duizenden tempels liggen verstrooid over de Aziatische landen met overal mystieke symbolen en magische ontwerpen, waaronder in China en Japan. 
Afbeelding: De drie boeddhistische pagodes van Dali, een dorp in de Chinese provincie Yunnan, gelegen aan de voet van het Cangshan-gebergte. De drie bakstenen pagodes horen bij de nabijgelegen Chongsheng-tempel, die in 2005 werd herbouwd. Zij staan alle drie op een hoek van een gelijkzijdige driehoek en werden gebouwd in de 9de en 10de eeuw in het toenmalige koninkrijk Dali. De Qianxun pagode, een van de drie, is 69,6 meter hoog en daarmee een van de hoogste van China. In de nissen staan witmarmeren Boeddhabeelden.
Locatie: Het stadje Dali ligt in de Chinese provincie Yunnan, aan de voet van het Cangshan-gebergte. ©Ronnie Rokebrand.
Het boeddhisme
Rond het jaar 560 voor Chr. werd in het Nepalese dorp Lumbini prins Siddharta Gautama geboren als de zoon van koningin Maya en koning Suddhodana. Zij voedden hem op als een echte prins en hij leefde binnen de muren van het paleis in weelde. 
Afbeelding: De geboorte van Siddharta Gautama, de latere historische Boeddha. Het kind werd geboren uit de rechterzij van koningin Maya. Het reliëf stamt uit de Kushan dynastie, eind 2de tot begin 3de eeuw na Chr.. Het Kushanrijk strekte zich van de 1ste tot de 3de eeuw na Chr. uit van Afghanistan en Pakistan tot in Iran en Tadzjikistan, en bestreek ook het gehele noorden van de huidige staat India.
Locatie: Het reliëf maakt deel uit van de collectie van de Freer Gallery of Art in Washington in de VS, een kunstmuseum met een verzameling Aziatische kunst. Het museum bevindt zich aan de zuidzijde van de National Mall in Washington, naast het Smithsonin National Museum of African Art.
Tijdens drie tochten door het koninkrijk van zijn vader ontmoette hij een oude man, een ernstig zieke en een lijk. De prins was diep geschokt; tijdens zijn leven tussen de paleismuren was hij hier nimmer mee geconfronteerd. Op zijn vierde en laatste tocht kwam hij een vreedzame monnik tegen, een man die op zoek was naar onthechting van het leven op aarde. Het begon tot Siddharta Gautama door te dringen dat niet alle mensen gelukkig waren en dat het leven er in werkelijkheid anders uitzag, dan hij binnen de veilige paleismuren had geleerd. Hij zag in dat het leven vol van lijden was. 
Afbeelding: De Jokhang tempel in Lhasa is de oudste boeddhistische tempel in Tibet. De oorsprong van de tempel is terug te voeren op de regeerperiode van de Tibetaanse koning Songtsen Gampo (605-650 na Chr.), al neemt men aan dat het huidige gebouw ergens in de 8ste eeuw werd opgericht. In de Jokhang tempel staat een beeld van Jowo Shakyamuni, een beeld van Gautama Boeddha, de historische Boeddha, op twaalfjarige leeftijd. De Jokhang tempel staat vermeld op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Locatie: De Jokhang tempel staat aan het centrale plein in het historische centrum van de Tibetaanse hoofdstad Lhasa. ©Ronnie Rokebrand.
Nadat hij vader was geworden, verliet hij het paleis om verder als zwerver door het leven te gaan. Hij sprak verscheidene geestelijke leraren en hij werd ervaren in yoga en meditatie. Maar het bevredigde hem niet, hij bleef zoeken naar een juiste manier van leven. Tijdens een meditatie onder een bodhiboom in Bodhgaya, in de Indiase deelstaat Bihar, kwam hij tot het inzicht dat de oorzaak van het lijden van de mens de begeerte is. Deze bodhiboom, een vijgenboom en ondertussen de zesde generatie van de oorspronkelijke boom, staat in het tempelcomplex van de Mahabodhi-tempel in Bodhgaya. Het is tegenwoordig één van vier meest bezochte pelgrimsplaatsen voor boeddhisten. 
Afbeelding: De Mahabodhi-tempel in Bodhgaya. Op deze plek kwam Siddharta Gautama tot het inzicht dat de oorzaak van het lijden van de mens de begeerte was. Op dat moment was hij een Boeddha geworden.
Locatie: De Mahabodhi tempel staat in de stad Bodghaya in de Indiase deelstaat Bihar. Bodhgaya ligt op een afstand van 15 km van Gaya en 96 kilometer van Patna.
Onder deze zo genoemde boom van de verlichting leerde hij hoe hij, maar ook anderen, zich van de begeerte konden verlossen. Op dat moment was hij een Boeddha geworden, iemand die tot inzicht is gekomen. Men ging hem Sakyamuni noemen, de wijze uit het geslacht Sakya, de koninklijke familie waar hij toe behoorde. Hij was toen 35 jaar oud.
Afbeelding: Een gebeeldhouwd portret van de historische Boeddha, nadat hij tot inzicht is gekomen in Sarnath. Het zandstenen beeld is in de 5de eeuw na Chr. uitgevoerd in de Gupta-stijl. De serene gelaatsuitdrukking, het strak gekrulde haar uitlopend in een knotje en de lange oorlellen zijn typerend voor deze Gupta-stijl. De historische Boeddha had lange oorlellen, omdat hij als prins zware juwelen aan zijn oren had hangen. Het beeld is gevonden in Sarnath in de Indiase deelstaat Uttar Pradesh.
Locatie: Dit portret van Boeddha staat in de Buddhist Art Gallery in het National Museum of India in de Indiase hoofdstad New Delhi. Dit museum bevindt zich aan Janpath, een weg die de stad New Delhi deels van noord naar zuid doorsnijdt.
De juiste levenshouding
De historische Boeddha Siddharta Gautama vertelde zijn volgelingen tijdens een preek in het Indiase stadje Sarnath dat het lijden van de mens ophield als men de juiste levenshouding had en zuiver leefde. Hij vertelde de aanwezigen dat er een praktische weg was om dit doel te bereiken. Hij ging ervan uit dat iedereen het in zich had om een boeddha te worden, ieder mens was een potentiële boeddha. De aanduiding boeddha was dus geen eigennaam of een godsaanduiding, maar een titel die voor ieder mens bereikbaar was. 
Afbeelding: De Dainichi Boeddha in het Japanse Usuki. Het betreft een afbeelding van de Allerhoogste Boeddha van de kosmos en de belangrijkste Boeddha in het esoterische boeddhisme. In het esoterisch boeddhisme heeft men als stelregel dat de leer van Boeddha alleen te begrijpen is door priesters en monniken. Zij kunnen het nirwana nog tijdens hun leven bereiken door het veelvuldig reciteren van de soetra’s. Het prachtig gebeeldhouwde hoofd van de Dainichi Boeddha maakte oorspronkelijk deel uit van een standbeeld, maar de rest van het beeld is door de tand des tijds verweerd. Sinds kort heeft men het hoofd weer op een beeld geplaatst, maar dit is niet de oorspronkelijke basis van dit hoofd. Op de achtergrond ziet u nog enkele andere bekende Boeddhabeelden; in totaal zijn het er zestig. De beelden zijn met groot vakmanschap uit de tufstenen wand van een smalle kloof gehouwen. Men vervaardigde deze beelden in het Fuiwara-tijdperk en het Kamakura-tijdperk, dat wil zeggen tussen de 11de en de 13de eeuw na Chr..
Locatie: De Dainichi Boeddha staat in de haven- en kasteelstad Usuki in het gebied dat men Fukada noemt. Usuki ligt op het Japanse eiland Kyushu. ©Ronnie Rokebrand.
Hij ontvouwde tijdens zijn preek het fundament voor het huidige boeddhisme in de vorm van de vier waarheden die allen betrekking hadden op het vernietigen van het lijden. Hij toonde zijn volgelingen een pad dat een middenweg is tussen enerzijds de weg van de bevrediging van zinnelijke lusten en anderzijds de weg van de zelfkwelling die het leven niet verruimt maar alleen moeilijker maakt. Hierbij moet je in gedachten houden dat Boeddha’s preken een reactie vormden op de leer van de hindoeïstische brahmanen, waarvan strenge onthouding en het kastensysteem een onderdeel vormden.
Toen de historische Boeddha in 483 voor Chr. tachtig jaar oud was, stierf hij onder een boom in het Indiase stadje Kusinara, al is deze sterfdatum omstreden. Volgens de boeddhistische leer trad Boeddha na zijn leven op aarde toe tot het nirwana, het absolute zijn, de uitdoving ofwel de eeuwige vrede. In onze wereld heeft het boeddhisme de geweldloosheid en verdraagzaamheid tussen mensen bevorderd en werkt het mee aan een grotere liefde voor dieren en de natuur in het algemeen.
Afbeelding: Een uit ebbenhout gesneden hoofd van de Cambodjaanse koning Jayavarman VII (1182-1218 na Chr.) in de vorm van de bodhisattva Maitreya, de Boeddha van de toekomst. De glimlachende mond, de half geloken oogleden en een uitstraling van geestelijke kalmte in een vriendelijk gezicht zijn kenmerkend voor veel bodhisattva’s, maar ook voor de Boeddha. Het is gebeeldhouwd door de Cambodjaanse kunstenaar Lim Muy Theam (1969).
Locatie: Dit ebbenhouten beeld van Jayavarman VII uit Cambodja van Lim Muy Theam maakt deel uit van de kunstverzameling van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Het mahajana, boeddhisme voor de gewone mens
Honderden jaren na het overlijden van de historische Boeddha ontstond er een beweging die de leer vereenvoudigde waardoor deze meer op de gewone mens werd afgestemd. Deze nieuwe beweging noemde men het mahajana (‘het grote voertuig’), terwijl men de oude leer het hinajana (‘het kleine voertuig’) noemde. De hinajana-beweging bleef streven naar het bereiken van verlichting door het individu, terwijl de mahajana-beweging streefde naar de redding van alle wezens. Het hinajana-boeddhisme komt vooral voor in Zuid-India, Sri Lanka, Birma, Thailand, Cambodja, Maleisië en Indonesië. 
Afbeelding: Boeddha wordt in een lotusvijver door zijn leerlingen met water besprenkeld tijdens een bad. Hij zit in een meditatieve houding op de lotusbloem. Het reliëf stamt uit de Borobudur op het Indonesische eiland Java uit de periode rondom 800 na Chr. en is ingemetseld in de binnenmuren van het Tropenmuseum in Amsterdam.
Locatie: Dit reliëf van een badende Boeddha bevindt zich in het Tropenmuseum, een volkenkundig museum aan de Linnaeusstraat in Amsterdam. ©Ronnie Rokebrand.
Het mahajana-boeddhisme komt vooral voor in Centraal-Azië, Mongolië, Siberië, Japan, China, Tibet en Nepal. De mahajana-beweging paste de oorspronkelijke leer van Boeddha aan de beleving van de gewone man en vrouw aan. Dezen vertrouwden liever op hogere, bovennatuurlijke machten van goden en demonen die richting gaven aan het leven op aarde dan te zoeken naar mogelijkheden die ieder mens in zichzelf heeft.
Bodhisattva’s, verlichte mensen op aarde
In de leer en dus ook in de kunstuitingen van de mahajana-beweging komt u veel bodhisattva’s tegen. Bodhisattva’s zijn mensen die boeddha zijn geworden, maar tijdens hun leven afzien van een plaats in het nirwana. Zij blijven op aarde als verlichte mensen om de mensheid te dienen. Bekende bodhisattva’s zijn Avalokitesvara, Manjushri, Vishvapani, Ratnapani, Vajrapani en Samantabhadra. 
Afbeelding: Een afbeelding van de bodhisattva Avalokitesvara, een muurschildering in grot 1 in Ajanta, uit het einde van de 6de eeuw-begin 7de eeuw na Chr.. De bodhisattva Avalokitesvara draagt in zijn rechterhand een lotusbloem en op zijn hoofd een kroon. Het gezicht toont mededogen voor het lijden van de mens en is tevens een voorbeeld van bijna onaardse schoonheid. De lotus, een padma, verwijst naar zijn bijnaam Padmapani ofwel de lotusdrager.
Locatie: Deze muurschildering bevindt zich in grot 1 in Ajanta. De 30 beroemde, uitgehakte grotten van Ajanta bevinden zich in Indhadree heuvels in het district Aurangabad. Dit district ligt in de deelstaat Maharashtra in West-Centraal India.
Deze bodhisattva’s stammen af van de vijf dhyani boeddha’s. De dhyani boeddha’s belichamen de vijf oorspronkelijke elementen van de kosmos: aarde, water, vuur, lucht en ether, waarmee men de ruimte om ons heen bedoelt. Op hun beurt hebben de dhyani boeddha’s hun wortels in de hoogste godheid, de Adi Boeddha die we ook de Oer Boeddha noemen. Volgens het mahajana-boeddhisme zijn er dus veel boeddha’s op aarde geweest en zal er in de toekomst ook een nieuwe boeddha op aarde verschijnen, de Maitreya of de boeddha van de toekomst. De historische Boeddha Sakyamuni (Siddharta Gautama) is in de ogen van de volgers van de mahajana-beweging slechts één incarnatie in een lange rij boeddha’s die een aardse gedaante aannemen (en aannamen). Binnen de mahajana-beweging zijn verschillende sekten ontstaan, waaronder de tantra-beweging. De tantra’s vormen een geheimleer die in de gehele boeddhistische en hindoeïstische wereld slechts bij enkele sekten en groepen autoriteit genieten, met name in Tibet, Bhutan en Nepal.
De stoepa als boeddhistische kunst
Een unieke vorm van boeddhistische architectuur die men in Nepal, Tibet, India en Sri Lanka ziet is de stoepa, een grote stenen koepeltoren met in het midden van de koepel een relikwie van Boeddha. Deze stoepa’s worden zowel door hindoes als boeddhisten vereerd.
Afbeelding: De Bodhnath stoepa (Bouddhanath stoepa) in de Kathmanduvallei in Nepal. Op de voorgrond zit een boeddhistische monnik. De 500 jaar oude stoepa van Bodhnath, de heer van de wijsheid, is versierd met duizenden kleurrijke gebedsvaantjes. Op de top staat een goudkleurige kubus, waarop de mystieke en alziende ogen van Boeddha zijn aangebracht die vanaf vier kanten de wereld inkijken.
Locatie: De Bodhnath stoepa staat in de Kathmanduvallei in Nepal, gelegen op enkele kilometers afstand van de hoofdstad Kathmandu. ©Ronnie Rokebrand.
Van oorsprong zijn de stoepa’s voortgekomen uit een oeroud Indiaas begrafenisritueel, waarbij heilige asceten rechtop zittend in yogahouding werden begraven en hun lichaam werd bedekt met een aarden heuvel. De eerste bekende stoepa’s werden gebouwd door koning Ashoka. Hij was de koning van het koninkrijk Maurya (268 tot 232 voor Chr.). Na een bloedige strijd in de oorlog om Kalinga kreeg hij zoveel spijt van het leed dat hij met deze oorlog anderen had aangedaan dat hij zich bekeerde tot het geweldloze boeddhisme. De resten van de oudste stoepa van zijn hand staat in Sanchi in India. Zijn dochter liet vier stoepa’s bouwen in de Nepalese koningsstad Lalitpur, dat men tegenwoordig Patan noemt. Het was ook de periode dat men in India, en later in China, rotstempels bouwde met veel beeldhouwwerken en muurschilderingen, onder meer in Ajanta en Ellora. In de 3de eeuw na Chr. verschenen de eerste Boeddhabeelden in Gandhara, een rijk dat zich uitstrekte in Oost-Afghanistan en Noordwest-Pakistan (6de eeuw voor Chr.-11de eeuw na Chr.).
Afbeelding: In de 3de eeuw na Chr. werden in het Indiase koninkrijk Ghandara de eerste staande Boeddhabeelden in grottempels geplaatst. Tot die tijd werd Boeddha alleen symbolisch afgebeeld door bijvoorbeeld zijn voetzolen of door een wiel op een troon. Dit wiel kreeg later als het levenswiel een speciale betekenis in het Tibetaanse Boeddhisme. De fraaie plooien in zijn gewaad, de gesuggereerde beweging in het beeld met de linkerknie en de rechterarm naar voren, en het aureool achter zijn hoofd hebben waarschijnlijk een hellenistische oorsprong. Men noemde dit de Grieks-boeddhistische stijl. Later namen de boeddhistische en christelijke beeldhouwers dit aureool over.
Locatie: Dit staande beeld van de historische Boeddha bevindt zich in het Museum Guimet in de Franse hoofdstad Parijs. Dit kunstmuseum voor Aziatische kunst bevindt zich aan het Place d’Léna in het 16e arrondissement van Parijs.
De stoepa’s hebben meestal een terrasvormige fundament dat symbool staat voor de aarde. De koepeltoren symboliseert het water, terwijl de piek symbool staat voor het vuur. 
Afbeelding: De 35 meter hoge Kumbum-stoepa in het Tibetaanse stadje Gyantse. Dit is de grootste stoepa in Tibet en is één van de bijzonderste bouwwerken van het land. De stoepa bevat tal van muurschilderingen en 112 nissen met beelden, en werd in 1418 na Chr. gebouwd. Het werd daarna enkele malen gerestaureerd.
Locatie: De Kumbum-stoepa maakt deel uit van het Pelchor Chöde-klooster in de Tibetaanse stad Gyantse en bevindt zich op een hoogte van 3950 meter. De stad Gyantse ligt in de vroegere Tibetaanse provincie U-Tsang. ©Ronnie Rokebrand.
Deze piek bestaat vaak uit dertien boven elkaar staande ringen of treden die de dertien stappen tot de verlichting uitbeelden. Onder de piek vindt u meestal een vierkant waarop de alziende ogen van Boeddha staan afgebeeld, symbool voor de wijsheid en het mededogen van de Boeddha. Iedere zijde van het vierkant staat symbool voor één van de door Boeddha omschreven vier edele waarheden. De metalen paraplu die dikwijls op de top van de stoepa staat, vaak in een gestileerde vorm, symboliseert de wind en het nirwana. 
Afbeelding: De Rankot Vehera-dagoba in de oude stad Polonnaruwa in Sri Lanka. Deze 60 meter hoge stoepa, in Sri Lanka een dagoba genoemd, werd gebouwd door Nissanka Malla in de periode 1187 tot 1196 na Chr.. De Rankot Vehera-dagoba is opgebouwd uit bakstenen en stucwerk. Aan de voet van deze dagoba bevinden zich altaren en beeldenhuizen.
Locatie: De Rankot Vehera-dagoba staat in de archeologische zone van de oude stad Pollonnaruwa. Het is de hoofdstad van het district Pollonaruwa in de Noordelijke Centrale Provincie in Sri Lanka. ©Ronnie Rokebrand.
Het zal duidelijk zijn: de symboliek die zo belangrijk was in de Byzantijnse kunst vindt u ook weer terug in de boeddhistische kunst. Rondom een stoepa staan talloze kleinere stoepa’s, hangen gebedsvaantjes te wapperen in de wind, en worden gebedsmolens rondgedraaid. Gebedsmolens in allerlei vormen zijn typerend voor het Tibetaanse of lamaïstische boeddhisme. Het zijn allen vormen van boeddhistische kunst.
Afbeelding: Een koperen stoepa met een glazen stolp met daarin een gestileerde lotusbloem waarin een reliek bewaard kan worden. Deze stoepa stamt uit de koningsstad Kandy in Sri Lanka.
Collectie: Deze koperen stoepa uit Sri Lanka maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
De pelgrims die de stoepa’s bezoeken lopen kloksgewijs om deze stoepa’s heen en zetten de ingebouwde gebedsmolens in beweging.
Afbeelding: Een Tibetaanse vrouw brengt de gebedsmolens in beweging. Gebedsmolens zijn kenmerkend voor het Tibetaanse of lamaïstische boeddhisme. De gebedsmolens op de foto bestaan uit holle cilinders, ingebouwd in de muur van het Potala-paleis. De cilinder is gevuld met op rijstpapier gedrukte gebeden, sutra’s of religieuze gebeden in de vorm van mantra’s. Iedere keer dat men een gebedsmolen ronddraait staat gelijk aan het een keer opzeggen van de gebeden die op het rijstpapier staan. Op deze gebedsmolens staan ook gebeden op de buitenzijde van de cilinders.
Locatie: Deze gebedsmolens staan aan de voet van de Potala, het paleis van de dalai lama in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa. ©Ronnie Rokebrand.
De pelgrims prevelen religieuze spreuken, die men mantra’s noemt. Een bekende Tibetaanse spreuk is Om Mani Padme Hum, vertaald: Prijs het Juweel in het Hart van de Lotus. Deze mantra komt men ook tegen op mani-muren en mani-stenen die men bij stoepa’s, kloosters en langs bergpaden aantreft.
Afbeelding: Een mani-steen langs een bergpad in Tibet.
Locatie: Deze mani-steen stond langs een bergpad in de Himalaya in Tibet. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kloosters
Rondom de stoepa’s vindt u vaak boeddhistische kloosters met tempels en woongelegenheid voor de monniken.
Afbeelding: Het Samye-klooster in Tibet. Dit is het oudste klooster van Tibet en stamt uit het jaar 775 na Chr. Het is enkele malen ten prooi gevallen aan brand, maar steeds weer in zijn oorspronkelijke staat opgebouwd. De eerste afbeelding toont het ommuurde kloosterterrein met het klooster, woongebouwen voor monniken en vier stoepa’s in de kleuren rood, wit, groen en zwart. Op de onderste afbeelding ziet u de ingang van de centraal gelegen tempel.
Locatie: Het Samye-klooster in Dranang in Tibet. Het ligt op een afstand van 123 kilometer ten zuidoosten van de Tibetaanse hoofdstad Lhasa aan de Yarlung Tsangpo rivier. ©Ronnie Rokebrand.
De kloosters herbergen tal van voorbeelden van boeddhistische kunst, waaronder talrijke beelden van Boeddha en bodhisattva’s die door de monniken met eerbied worden behandeld. Er hangen ook vaak thankas, met name in de Himalaya gebieden, zoals Tibet, Sikkim en Nepal. Thankas zijn schilderijen met een boeddhistisch motief, die doorgaans als decoraties in boeddhistische kloosters worden gebruikt.
Afbeelding: Tibetaanse thanka met centraal een afbeelding van een mediterende Boeddha in de zogenoemde lotushouding. De handen, met de duimtoppen die elkaar raken, staan in een mediterende positie.
Thankas, in allerlei vormen en kleuren, worden – en werden – door een kunstenaar in opdracht gemaakt, hetzij voor een monnik, ofwel voor een leek om hem te steunen in moeilijke tijden. Soms worden ze van zand gemaakt. Zodra het regent of iemand er overheen loopt verdwijnt de thanka, als bewijs dat het leven vergankelijk is.
Afbeelding: Een thanka van zand in de vorm van een mandala, ook wel het levenswiel genoemd, in het Samye-klooster. Het Samye-klooster is het oudste nog bestaande Tibetaanse klooster en stamt uit het jaar 775 na Chr.. Aan een zandmandala wordt wekenlang door monniken gewerkt. Vervolgens wordt het tijdens een ceremonieel ritueel weer vernietigd. Een mandala beeldt, volgens een geometrisch patroon, symbolisch de kosmos uit. In het centrum van de mandala staat in het vierkant een hemels paleis dat is omgeven door een cirkel. Het diende ook vaak als een plattegrond voor de bouw van veel boeddhistische kloosters.
Locatie: Deze zandmandala werd gemaakt door de monniken in het Samye-klooster in het Tibetaanse stadje Dranang. ©Ronnie Rokebrand.
Dergelijke vergankelijke schilderingen maakt men ook op rotswanden.
Afbeelding: Vergankelijke boeddhistische schilderingen in Tibet. Als het regent verdwijnen zij weer, als teken van de vergankelijkheid van het leven en alles wat op aarde is. Deze schilderingen werden door lama’s, Tibetaanse monniken, gemaakt. De rood omlijste schildering linksvoor toont een afbeelding van de bodisattva van de transcendente kennis, Manjushri. Hij helpt de mensheid om de onwetendheid te overwinnen en wijsheid te bereiken. In zijn rechterhand draagt hij een zwaard waarmee hij de wortels van de onwetendheid doorsnijdt. In zijn linkerhand draagt hij een schelp. De schelp is één van de acht gelukssymbolen in het Tibetaanse Boeddhisme. Het vertegenwoordigt de faam van de leer van de Boeddha, die zich als het geluid van deze hoornschelp in alle windrichtingen verspreidt. In Tibet blazen de Tibetaanse monniken op deze schelpen. Een dergelijke schelp noemt men een Sankha.
Locatie: Deze vergankelijke rotsschilderingen bevonden zich langs een bergpad in de Himalaya in Tibet. ©Ronnie Rokebrand.
In het algemeen worden deze thankas op canvas of zijde geschilderd en ingelijst in brokaat of zijde. Er bestaan ook reusachtig grote thankas die in het bezit zijn van kloosters. Deze rolt men tijdens religieuze feesten uit over een berghelling of hangt men aan een muur van een klooster. Midden in de afbeelding staat meestal een boeddhistische heilige, meestal gade geslagen door heiligen die minder hoog in rang zijn. Er zijn tevens thankas waarop een mandala – het levenswiel – staat afgebeeld. Een mandala gebruikt men tevens tijdens het mediteren.
Ook tegenwoordig worden er nog thankas vervaardigd die u onder meer in de Nepalese hoofdstad Kathamandu, in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa en op het Internet kunt kopen. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw maakt men ook steeds meer schilderijen met een meer werelds karakter, waaronder portretten van gewone mensen.
Afbeelding: Portret van een meisje met een Tibeto-Birmaans uiterlijk. Zij is waarschijnlijk een Tamang. Het betreft hier een aquarel uit 1995 van de Nepalese schilder D.B. Chitrakar (Dil Bahadur Chitrakar, 1929-2010). Het bijzondere in zijn aquarellen, pastellen en olieverfschilderijen zijn de inheemse vormen en composities, maar gelardeerd met een bijna Europese toets. Zijn werk maakt onder meer deel uit van de collectie van het Museum of Modern Art in Mumbai in India, het vroegere Bombay. Chitrakar is tevens de naam van de Newar-kaste in de Nepalese Kathmandu-vallei voor schilders en maskermakers waar Dil Bahadur en zijn familie toe behoren.
Locatie: Deze aquarel van de Nepalese schilder Dil Bahadur Chitrakar maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddha beelden in de boeddhistische kunst
In Azië vervaardigd men prachtige bronzen, messing en koperen beelden.
Afbeelding: Twee Thaise beelden van Avalokitesvara, de bodhisattva van het mededogen, uit een tempel in Bangkok vervaardigd via de cire perdu methode. Opvallend is de vermenging van de vrouwelijke en mannelijke kenmerken in deze afbeeldingen van de bodhisattva van het mededogen. Het staat symbool voor geestelijke evenwicht. Tevens geeft het de koninklijke en moederlijke eigenschappen weer van deze bodhisattva. Deze combinatie van vrouwelijke en mannelijke eigenschappen kom je vaak tegen in de beeldhouwkunst in Zuidoost- en Oost-Azië. Onder meer in China in de afbeeldingen van Guanyin, de Chinese naam voor de bodhisattva Avalokitesvara. Het enigszins verlengen van de lichaamsdelen, zoals zichtbaar in deze beelden, is typerend voor de Thaise beeldhouwkunst. Hetzelfde geldt voor de vlamvormige verlenging van de knobbel van wijsheid (het knotje) in het haar van het rechterbeeld.
Locatie: Deze Thaise beelden maken deel uit van de kunstverzameling van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Vaak zijn het afbeeldingen van personages uit de boeddhistische mythologie. Zij spelen een belangrijke rol in het culturele en religieuze leven in de Aziatische landen. De bronzen beeldjes maakt men in het algemeen via de cire perdu methode, een methode die al zo’n 2500 jaar wordt toegepast, en die vertaald de `verloren-was-methode’ heet. Men maakt eerst een figuur van bijenwas. Vervolgens bedekt men dit figuurtje met een mengsel van rijst en klei. Als dit is opgedroogd, dan wordt de was verhit, waarna het omhulsel overblijft. Hierin giet men het brons. Als dit hard is geworden, haalt met het kleien omhulsel weg en blijft een uniek gevormd en fraai bronzen beeld over.
Afbeelding: Een 17de-eeuws bronzen beeld van de Bodhisattva Ksitigarbha te paard. Men beeldde hem vaak af als een boeddhistische monnik. Bodhisattva Ksitigarbha beloofde pas een Boeddha te worden als alle mensen bevrijdt waren van het lijden. De rechterhand wordt getoond in een zegenend gebaar, met de hand gestrekt omhoog tot schouderhoogte. Dit bronzen beeld komt oorspronkelijk uit Tibet.
Locatie: Dit 17de-eeuwse bronzen beeld uit Tibet van de Bodhisattva Ksitigarbha te paard maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Er zijn ook veel kunstuitingen in steen gemaakt ter ere van Boeddha, soms ook in de vorm van een koning die zich aan zijn onderdanen toonde als een verlicht mens ofwel een Boeddha. 
Afbeelding: De zandstenen gezichten van de Cambodjaanse koning Jayavarman VII (circa 1130-1215), koning van het toenmalige Khmer-rijk. Hij was de eerste boeddhistische koning in dit Khmer-rijk. Jayavarman VII was verantwoordelijk voor de start van de bouw van veel tempels en gebouwen rondom Angkor Wat in Cambodja, zoals de Bayon-tempel en Angkor Thom.
Locatie: Deze gezichten maken deel uit van de Bayon-tempel, dat op haar beurt deel uitmaakt van Angkor Thom. Deze tempel ligt niet ver verwijdert van Angkor Wat in Cambodja. ©Ronnie Rokebrand.
Tegenwoordig snijden moderne kunstenaars veel boeddhistische beelden uit hout.
Afbeelding: Een gestileerd houten en rood gelakt beeld van een Cambodjaanse monnik. Het houten beeld is gemaakt door de bekende Cambodjaanse kunstenaar Lim Muy Theam (1969).
Locatie: Dit rood gelakte beeld van Lim Muy Theam maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst en architectuur in de wereld
Boeddhistische kunst in India
De boeddhistische kunst in India ontlook vooral in het Gandara rijk, nadat enkele zendelingen van koning Ashoka het rijk Gandara bezochten. Zij maakten rond 250 voor Chr. fraaie reliëfs met scènes uit het leven van de historische Boeddha.
Er waren echter ook veel boeddhistische kunstuitingen in het rijk Maurya, waar de boeddhistische koning Ashoka zelf regeerde, waaronder de grote stoepa van Sanchi en het bekende kapiteel met de vier leeuwen en het levenswiel in Sarnath waar de historische Boeddha zijn verlichting vond. Dit zandstenen leeuwenkapiteel is het symbool geworden van de staat India.
In het Gupta rijk, dat tussen 320 en 600 na Chr. bloeide in Noord-India, vinden we de 30 uitgehakte grotten van Ajanta en Ellora met daarin prachtige wandschilderingen en fraai beeldhouwwerk.
Afbeelding: De liggende Boeddha op het moment dat hij het nirvana betreedt. Deze liggende Boeddha bevindt zich in grot 26 in Ajanta en werd in de 5de eeuw na Chr. vervaardigd. Onder het beeld staan afbeeldingen van zijn leerlingen. Het 7 meter lange beeld wordt gezien als een van de sereenste die van Boeddha bekend is.
Locatie: Deze liggende Boeddha bevindt zich in grot 26 in Ajanta. Dit plaatsje ligt in de Indhadree heuvels in het district Aurangabad, in de Indiase staat Maharashtra.
Boeddhistische kunst in Afghanistan
Vanuit India verspreidde het boeddhisme zich over Azië, met name via de zijderoute. Hierdoor kwam het boeddhisme ook in het huidige Afghanistan terecht, waar men in de provincie Baniyan twee reusachtige Boeddhabeelden uit de rotswand hakte. Helaas werden deze in 2001 opgeblazen door het Talibanregime.
Afbeelding: De Boeddha’s van Bamiyan. Oorspronkelijk waren dit twee reusachtige standbeelden van respectievelijk 38 en 55 meter hoogte. Zij werden uit het zandsteen gehouwen in de wand van een klif in de Afghaanse provincie Bamiyan. Men beeldhouwde de Boeddha’s gedurende de 6e eeuw in de zogenoemde klassieke Grieks-boeddhistische stijl. Het betreft hier een ets van Alexander Burnes uit 1832. Kapitein Sir Alexander Burnes (1805-1841) was een Schotse ontdekkingsreiziger, een militair officier en diplomaat die onder meer in Afghanistan diende.
Locatie: Deze kolossale beelden stonden in de provincie Bamiyan in Afghanistan. In 2001 bliezen de Talliban de beelden op, omdat zij vonden dat het afgodsbeelden waren.
Boeddhistische kunst in Sri Lanka
In Sri Lanka is men altijd het pad van het hinajana-boeddhisme blijven volgen, de oorspronkelijke leer van de historische Boeddha. Ook de Srilankaanse koning werd in het verleden bekeerd door de machtige koning Ashoka van het Maurya-rijk. Tot op de dag van vandaag is de boeddhistische leiding nauw verbonden met de staat Sri Lanka, overigens net als in Thailand en Birma.
De belangrijkste boeddhistische kunstwerken vindt u in de oude koningssteden Anuradhapura en Polonnaruwa. De stad Anuradhapura was van 377 voor Chr. tot 1017 na Chr. de hoofdstad van de Singalese koningen, een onvoorstelbaar lange periode. U vindt hier onder meer de Sri Maho Bodhhi, een stek van de bodhiboom waaronder Boeddha zijn verlichting vond, en tal van eeuwenoude stoepa’s die men in Sri Lanka dagoba’s noemt. Deze dagoba’s vindt u ook in de rest van Sri Lanka, waaronder in Pollonaruwa.
Verder zijn er stoepa’s en een leeuwenbad voor de monniken in Mihintale waar Mahindra, de zoon van koning Ashoka, zijn eerste preek hield. In de oude koningsstad Kandy staat een unieke tempel met een tand van de Boeddha.
In Dambulla is een bijzondere rotstempel met tal van beelden van Boeddha en koningen, omringd door muurschilderingen. Op een hoge rots in Sigiriya lag een paleis, de vermaarde `Hemelburcht op de Leeuwenrots’. Hier is niet veel van overgebleven, maar het fraaie uitzicht en de bijzondere schilderingen uit de 5de eeuw van de 22 bevallige wolkenmeisjes maken een bezoek zeer de moeite waard. In de 8ste eeuw na Chr. schreef een bezoeker:
`We zagen hier vrouwen om nooit te vergeten
vrouwen met hertenogen
die steeds in ons hart een plaats blijven behouden.‘
Afbeelding: De wolkenmeisjes bij de hemelburcht op de Leeuwenrots van Sigiriya uit de periode 477 tot 495 na Chr..
Locatie: De wolkenmeisjes van Sigiriya zijn muurschilderingen van 22 bevallige vrouwen op de wanden van de Leeuwenrots in Sigiriya in Sri Lanka. De Leeuwenrots ligt op een afstand van 91 kilometer ten noorden van de laatste Singalese koningsstad Kandy. ©Ronnie Rokebrand.
In Polonnaruwa, dat van de 11de eeuw tot in de 14de eeuw de hoofdstad was van het Singalese koninkrijk, vindt u oude bouwkundige meesterwerken, waaronder de citadel, veel tempels en bijzondere Boeddhabeelden. In de Gal Vihara staan bijvoorbeeld vier enorme uit de granieten rotswand gehouwen beelden uit het midden van de 12de eeuw. Onmiskenbaar ziet u in Polonnaruwa veel hindoeïstische invloeden in de kunstwerken.
Afbeelding: De liggende Boeddha en zijn leerling Ananda in Pollonaruwa in Sri Lanka. Deze beelden stammen uit het midden van de 12de eeuw.
Locatie: U vindt deze beeldhouwwerken in de archeologische zone in Pollonaruwa in de Noordelijke Centrale Provincie in Sri Lanka. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Myanmar, het vroegere Birma
Net als in Sri Lanka volgen de meeste boeddhisten in Birma, dat we tegenwoordig Myanmar noemen, het hinajana-boeddhisme. In dit geval een richting die bekend staat als het theravada-boeddhisme. En ook in Birma is de boeddhistisch clerus nauw verbonden met de machthebbers in het land.
In de stad Yangon, die ook bekend staat als Rangoon, vindt u tal van tempels en stoepa’s, die men in Myanmar vaak pagodes noemt. Hier staat de gouden Shwedagonpagoda uit het begin van de 5de eeuw, al is het in latere eeuwen meerdere malen verbouwd. Het is een 98 meter hoge, goudkleurige stoepa bedekt met niet minder dan 50.000 kilo aan bladgoud. Iedere inwoner van Myanmar moet de Schwedagonpagode eens in zijn of haar leven bezocht hebben. Gelijksoortige tempels zijn de Sule Pagodaen en de Botataung Paya. In de omgeving van Yangon, op de rand van een klif, staat de Kyaoktiyp ook wel de gouden rots genoemd.
In het centrum van de oude hoofdstad Mandalay vind je het Mandalay Paleis met rode en gouden daken. In de tempel Mahamuni Paya staat een groot boeddhabeeld. Veel gelovigen plakken bladgoud op het beeld. Bijzonder zijn de tempels van teakhout in Mandalay, waaronder de Shwe in Bin Kyaung en de Shwenandaw Kyaung. In Kuthodaw staat de gouden Kuthodawpagode, een stoepa omringd met honderden kleinere witte stoepa’s. Hier bewaren de boeddhisten ruim 700 tabletten in marmer met daarop de geschriften van het theravada-boeddhisme.
In de oude middeleeuwse hoofdstad Pagan, ook wel Bagan genoemd, staan honderden tempels, kloosters en pagodes. Hier vindt u onder meer de Schwezigon Paya uit de 11de eeuw, een spitsvormige stoepa met een goudkleurige bovenbouw en staande op vijf boven op elkaar gestapelde terrassen. De Ananda tempel uit het begin van de 12de eeuw is misschien wel de bekendste tempel in Myanmar. De tempel is vernoemd naar Ananda, een van de bekendste leerlingen van de historische Boeddha. U vindt hier tal van boeddhistische ornamenten en andere kunstvoorwerpen. Verder vindt u in Pagan nog honderden andere resten van tempels en heiligdommen uit deze periode. 
Afbeelding: De Ananda tempel uit het begin van de 12de eeuw. De Ananda tempel is in een kruisvorm gebouwd met verschillende terrassen. Deze terrassen leiden naar de centraal staande, spitsvormige stoepa die is afgedekt met een soort paraplu, zoals gebruikelijk in Myanmar. Dergelijke paraplu’s staan symbool voor de wind en het nirwana.
Locatie: De Ananda tempel staat in Pagan (Bagan) in Myanmar, het vroegere Birma. Het stadje Pagan ligt 178 kilometer ten zuidwesten van de stad Mandalay.
Boeddhistische kunst in Thailand
Net als in Sri Lanka en Myanmar volgen de meeste boeddhisten in Thailand het hinajana-boeddhisme. En net als in Myanmar volgt men, sinds koning Rama Khamheng rond 1300 in Thailand aan de macht kwam, het pad van het theravada-boeddhisme. Vandaar dat er veel afbeeldingen van de Boeddha zijn afgebeeld in beeldhouwwerk en schilderingen. Met name de gracieuze beelden, die in brons gegoten werden, zijn van een bijzonder hoge kwaliteit. 
Afbeelding: Een met bladgoud bedekte Kinnara, ook wel Kinnorn genoemd, op het terrein van het koninklijk paleis in Bangkok, een mythisch figuur die het bovenlijf van een mens en het onderlijf van een paard of vogel heeft. Deze mythische figuren spelen een vooraanstaande rol in het Thaise boeddhisme. De mythische mensvogel Garuda staat bijvoorbeeld al eeuwenlang symbool voor het Thaise koningshuis. In 1911 kreeg het van koning Vajiravudh Rama VI de officiële status van nationaal symbool.
Locatie: Deze Kinnara staat op het terrein van het koninklijk paleis in de Thaise hoofdstad Bangkok. Het koninklijk paleis bevindt zich op het eiland Rattanakosin, het historisch hart van Bangkok, en gelegen tegen de westelijke oever van de rivier de Menam. ©Ronnie Rokebrand.
En ook in Thailand is de geestelijke leiding van de boeddhisten, tot op de dag van vandaag, nauw verbonden met het koningshuis. Deze verbondenheid zie je ook terug in de boeddhistische muurschilderingen en schilderijen waarop veel koninklijke paleizen en tempels staan afgebeeld. Vanaf de 13de eeuw ging de boeddhistische kunst een nieuwe richting op. De beelden werden sierlijker en vloeiender van vorm en het knotje op de afbeeldingen van Boeddha, die symbool stonden – en staan – voor wijsheid, mondden uit in de vorm van een puntige vlam. In de schilderkunst werden helaas veel schilderingen verwoest tijdens de oorlogen gedurende de 18de eeuw. Bovendien verdwenen veel schilderingen door het vochtige klimaat, mede doordat de tempera-verf op het pleisterwerk erg gevoelig was voor vocht. Sinds 1782, nadat de koningen zich in Bangkok vestigden, gebruikte men pigmenten uit China en chemische verfsoorten, waardoor de schilderingen langer goed bleven. Bijzonder is het veelvuldig gebruik van bladgoud in de schilderingen, naast een voorkeur voor het gebruik van primaire kleuren, met name blauw, rood, geel, wit en zwart.
De tempels en paleizen zijn van baksteen en rechthoekig van vorm, allen met een schuin dak. Een bijzonder voorbeeld van deze architectuur, waar je ook Chinese invloeden in kunt ontdekken, is de Wat Phra Kaeo, de tempel van de smaragden Boeddha, in Bangkok. Andere voorbeelden van Thaise architectuur en boeddhistische kunst in Bangkok zijn te vinden in de Wat Benchamabophit ofwel de marmeren tempel (van Italiaans marmer), het Grote Paleis, de Wat Pho en de Wat Arun.
Afbeelding: Het 18de-eeuwse boeddhistische tempelcomplex Wat Arun is vernoemd naar de god Aruna, de god van de dageraad. De 78 meter hoge piek van steen die boven de Wat Arun uitrijst, heeft haar architectonische oorsprong in de vroegere Khmer-tempels. Het vele bladgoud en de porseleinen panelen en beelden sierden in het verre verleden veel gebouwen in Zuidoost-Azië, maar zijn aldaar in de loop der tijd verdwenen of er resten slechts ruïnes. Thailand is echter nooit bezet geweest door koloniale machten en heeft haar historische gebouwen daardoor beter kunnen behouden.
Locatie: De Wat Arun ligt in de Thaise hoofdstad Bangkok aan de oever van de rivier de Menam, de grootste rivier van Thailand . ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Cambodja
Cambodja werd van de 9de tot de 15de eeuw geregeerd door Khmer-koningen vanuit hun toenmalige hoofdstad Angkor. De belangrijkste stroming in het boeddhisme in Cambodja was de mahajana-beweging, na 1327 gevolgd door een verdieping van deze stroming die men het theravada-boeddhisme noemde. In Cambodja lieten veel koningen zich als een god ofwel als een bodhisattva vereren. 
Afbeelding: Deze fraaie muurschildering maakt deel uit van de Ramayana-muurschilderingen die zijn aangebracht tegen de muren van de zilveren pagode van het koninklijk paleis in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. Het schilderij is vervaardigd in de kunsttraditie van de Khmer. De muurschildering is rond het jaar 1900 gemaakt en delen ervan zijn onlangs gerestaureerd.
Locatie: Het koninklijk paleis staat in Phnom Penh, de hoofdstad van Cambodja. De stad ligt in het zuidoosten van het land bij de samenvloeiing van de rivieren de Mekong en de Tonlé Sap-rivier. De zilveren pagode is gebouwd op het terrein van dit paleis. Het geschilderde verhaal begint net ten zuiden van de oostelijke poort en bevat levendige beelden van de Slag om Lanka. ©Ronnie Rokebrand.
Een opmerkelijke afwezige in de Cambodjaanse kunst is de grote stoepa, met uitzondering van enkele kleine stoepa’s. Deze was vervangen door de tempelberg, geïnspireerd op de vorm van de 6660 meter hoge berg Meru in India, die door zowel hindoes als volgers van het mahajana-boeddhisme gezien werd als het middelpunt van het universum. Daarom hebben deze tempels ook vaak vijf torens, net als de berg Meru vijf toppen heeft. Veel van deze tempels werden omringd met een gracht. Het was daardoor beter verdedigbaar, maar de gracht gaf tevens de grens aan tussen het aardse bestaan en de gewijde tempelgronden. Slangengoden, in de vorm van naga’s, zijn de verbinders tussen hemel en aarde. Vandaar dat de bruggenbouwers deze naga’s vaak op de bruggen naar de tempel afbeeldden.
De oude hoofdstad Angkor en omgeving, 400 vierkante kilometer groot, was bezaaid met honderden tempels, religieuze gebouwen en boeddhistische kunstvoorwerpen. 
Afbeeldingen: Drie apsara’s op een gebeeldhouwd reliëf op de wanden van de tempel van de 12de-eeuwse Angkor Wat. Een apsara is in de boeddhistische en hindoeïstische mythologie een onsterfelijke, hemelse halfgodin. Het zijn mooie, jonge danseressen en onweerstaanbare verleidsters. Hoewel alle drie apsara’s aan het toenmalige schoonheidsideaal voldoen, zijn alle drie gezichten verschillend en uniek uitgebeeld.
Locatie: De 12de-eeuwse tempel Angkor Wat staat bij het stadje Siem Reap in Cambodja. Seam Reap ligt op de oevers van het meer dat als brongebied dient voor de Tonlé Sap-rivier en dezelfde naam draagt. De stad Battambang ligt op een afstand van 173 kilometer ten zuidwesten van Siem Reap. ©Ronnie Rokebrand.
Oorspronkelijk volgde de stad het hindoeïstische geloof, maar al snel werd het boeddhistisch. Toch zie je op veel plekken nog hindoeïstische beelden en gebruiken die naadloos inpasbaar zijn gemaakt binnen het boeddhistische geloof in Cambodja. De belangrijkste tempel in Angkor is de Angkor Wat, het grootste religieuze gebouw in de wereld.
De Bayon-tempel, deel uitmakend van de Angkor Thom, is beroemd om de reusachtige, uit zandsteen gebeeldhouwde portretten van koning Jayavarman VII, die zichzelf als een bodhisattva liet vereren. Hij zag zichzelf als een incarnatie van de bodhisattva Maitreya. De overeenkomsten tussen zijn portret en het gezicht van de Maitreya, de Boeddha van de toekomst, zijn dan ook opmerkelijk. Andere bekende tempels zijn onder meer de Ta Prom, de Preah Khan, de Pre Rup en de Ta Keo.
Afbeelding: De Angkor Wat is het grootste religieuze monument in de wereld. Het gebouw was eigenlijk van oorsprong een hindoeheiligdom van de Khmers, maar veranderde in de 12de eeuw in een boeddhistische tempel. De slotgracht met paarse lotusbloemen beschermde de tempel tegen gevaren. In Angkor Wat zie je twee belangrijke elementen van de Khmer-tempelarchitectuur: de tempelgalerij en de tempelberg. De 5 torens stellen de 5 pieken voor van de 6660 meter hoge berg Meru, een heilige berg in India.
Locatie: De tempel Angkor Wat staat bij het stadje Siem Reap in Cambodja. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Laos
In Vientiane in Laos staat de Ho Pha Keo-tempel (Haw Phra Kaew-tempel), gebouwd in 1566, die ooit de smaragden boeddha huisvestte die sinds 1778 na Chr. in Bangkok staat. De Ho Pha Keo-tempel is nu de thuishaven van tal van fraaie Boeddhabeelden, waaronder een staande Boeddha, daterend uit de periode vanaf de 16de eeuw tot heden. Bijzonder is ook de That Luang, een tempel uit de 6de eeuw met een fraaie stoepa, herkenbaar aan zijn ranke spits.
Afbeelding: De Ho Pha Keo-tempel (de Haw Phra Kaew-tempel), die vroeger de smaragdgroene boeddha huisvestte, bouwde men in het jaar 1566 na Chr..
Locatie: De Ho Pha Keo-tempel staat in Vientiane, de hoofdstad van Laos. De tempel is gevestigd aan de Setthathirath Road, ten zuidoosten van de boeddhistische tempel Wat Si Saket.
Boeddhistische kunst in Indonesië
Volgens de overleveringen maakten de eilanden Java en Sumatra in de 5de eeuw kennis met het boeddhisme. Tussen ongeveer 750 en 950 na Chr. was het de toonaangevende godsdienst naast het hindoeïsme dat al langere tijd wortel had geschoten op de eilanden Java en Sumatra. Na de neergang van het boeddhisme werd de islam de toonaangevende godsdienst op de Indonesische eilanden, met uitzondering van Bali waar men nog steeds een vorm van hindoeïsme aanhangt.
Afbeelding: Een kunstschilder op het Indonesische eiland Bali schildert een portret van Boeddha. Het geeft aan dat de boeddhistische kunst niet geheel verdwenen is op het hindoeïstische eiland Bali.
Locatie: Het Indonesische eiland Bali ligt direct ten oosten van het hoofdeiland Java. ©Ronnie Rokebrand.
De Borobudur
De belangrijkste erfenis van het boeddhisme vinden we op Midden-Java. Het is de zogenoemde Borobudur. Deze stamt uit ongeveer 840 na Chr.. De reden voor de bouw van de Borobudur is niet bekend. Het zou een tempel geweest kunnen zijn, maar evengoed een stoepa of een ander monument. Op basis van de afbeeldingen op de overgebleven reliëfs gaat men ervan uit dat de Borobudur als gids fungeerde voor de stappen die gelovigen moesten maken om zelf een Boeddha te worden. Vanaf het onderste terras als gewone man of vrouw tot aan de top waar een lege stoepa het opgaan van de Boeddha in het nirwana symboliseert. De Borobudur bestaat uit kilometers lange reliëfs, onder meer met taferelen uit het leven van de historische Boeddha, en meer dan 500 Boeddhabeelden die zeer het bezichtigen waard zijn. Van boven af gezien heeft het ontwerp van de Borobodur veel gelijkenissen met de vorm van een mandala, een ontwerp dat de kosmos moet representeren. Men gebruikt een mandala veel in het Tibetaanse boeddhisme, maar men gaat er vanuit dat de vorm van de Borobodur is geïnspireerd op een mandala uit het Indiase tantrisme. Dit tantrisme is gericht op geestelijke verruiming en bevrijding van het `ik’ door middel van oefeningen. In wezen staat de beklimming van de Borobodur symbool voor de reis van een mens op weg naar het bereiken van het nirwana. 
Afbeelding: De Borobudur uit circa 840 na Chr. op het eiland Java in Indonesië. De Borobudur is opgebouwd als een grote stoepa in de vorm van een mandala. De basis van deze stoepa is 123 bij 123 meter lang. Zoals goed op de afbeelding te zien is heeft het heiligdom 9 terrassen. De onderste 6 zijn vierkant. De terrassen vertegenwoordigen de boeddhistische kosmos. Op de bovenste 3 ronde terrassen staan 72 kleine klokvormige stoepa’s met in hun binnenste een Boeddhabeeld in een mediterende houding. Deze staan rondom de bovenste stoepa die symbool staat voor het bereiken van het nirwana.
Locatie: De Borobudur staat op het centrale deel van het eiland Java in Indonesië op een afstand van 40 kilometer ten noordwesten van Yogjakarta.
Afbeelding: Overzichtsfoto van de Borobudur in 1872. Onderstaand nog een andere afbeelding uit de omgeving van de Borobudur uit 1872. Volgens onderzoek van het Rijksmuseum in Amsterdam zijn de foto’s waarschijnlijk gemaakt door Kassian Céphas. Hij werkte in opdracht van de toenmalige Sultan van Yogyakarta op het eiland Java in Indonesië.
Locatie: Deze foto maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. Het is een van de oudst bekende afbeeldingen van de Borobudur op het Indonesische eiland Java. Zie ook Kunst en fotografie. De foto’s zijn in het bezit van de Gooise Galerie. 
Afbeelding: Boeddhabeeld in Candi Mendut in de omgeving van de Borobudur in 1872.
Locatie: Deze foto maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie.
Boeddhistische kunst in China
Rond 210 voor Chr. reisden de eerste boeddhistische monniken via de zijderoute naar het gebied dat wij nu China noemen. Zij vestigden zich definitief rond Dunhuang, een stadje in de Chinese provincie Gansu, een plek waar de handel tussen oost en west samenkwam. Hier vond een culturele overdracht plaats van technologieën, ideeën en artistieke kunstuitingen tussen het Romeinse en Chinese rijk. In de directe omgeving van Dunhuang bouwden de boeddhistische monniken, aan het einde van de 4de eeuw na Chr., fraaie tempels in de zandstenen grotten van Mogao. Zij werden bekend als de `Grotten van de 1000 Boeddha’s’ en bleven een periode van 1000 jaar een plek van devotie. U vindt hier 500 gebeeldhouwde grotten met prachtige boeddhistische muurschilderingen in een combinatie van Indiase, Chinese en Centraal-Aziatische motieven.
Afbeelding: Een schildering van de Boeddha uit de 4de eeuw na Chr., omringd door bodhisattva’s, op de muur van een grot in Mogao. De donkere en kleine figuren aan de onderzijde van de muurschildering zijn mogelijkerwijs aardse geesten.
Locatie: Deze muurschildering uit de 4de eeuw na Chr. is gemaakt op een muur in een grot in Mogao in China. De boeddhistische tempelgrotten in Mogao liggen op een afstand van circa 25 km van de stad Dunhuang (Jiuquan) in de Chinese provincie Gansu.
In de grot met het nummer 17 vond men in 1900 meer dan 40.000 boekrollen die samen de grootste schat aan documenten en artefacten vormden die men langs de zijderoute ontdekte. Veel van deze bibliografie verdween naar het Brits Museum in Londen en naar de Nationale Bibliotheek en het Museum Guimet in Parijs.
Tegelijkertijd met de bouw van de tempels bij Dunhuang, in de 4de eeuw na Chr., begon men met het vervaardigen van de rotstempels van Yungang en in de 5de eeuw (tot het begin van de 10de eeuw) met het bouwen van de rotstempels van Longmen. Opmerkelijk is dat de afbeeldingen van Boeddha hier letterlijk een eigen gezicht hadden. De kunstenaars gaven de Boeddhabeelden een fijnbesnaard gezicht met ronde vormen en een bijna teder lichaam met smalle heupen. De eerste beelden toonden wat stijf, maar in de loop der eeuwen werden deze beelden en muurschilderingen steeds natuurgetrouwer en menselijker. Dit was onder meer waar te nemen in de 9de-eeuwse Guanyin-figuren gedurende de Tang-dynastie. Guanyin was de vrouwelijke en troostende vorm van de bodhisattva Avalokiteshvara. Zij was in China erg populair. Bijzonder is het vlamvormige aureool dat deze afbeeldingen van Boeddha in de beeldhouwkunst en de schilderkunst kenmerkte, de zogenoemde `mandorla van vuur’. U herkent er tot op de dag van vandaag veel Chinese Boeddhabeelden aan.
Afbeelding: De 1200 jaar oude Yuantong-tempel is een van de oudste boeddhistische kloosters in de Chinese stad Kunming. Het is tevens de grootste boeddhistische tempel in deze stad. In het gebouw staat een 3,5 meter grote en 4000 kilo wegende, koperen Boeddha.
Locatie: De Yuantong-tempel staat in de Chinese stad Kunming. Dit is de hoofdstad en tevens grootste stad in de zuidwestelijke provincie Yunnan. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Korea
De boeddhistische zendelingen die via de zijderoute in China aankwamen, reisden in de 4de eeuw na Chr. ook in de richting van Korea om hun gedachten verder te verspreidden. Zij vermengden daar hun filosofie met lokale religies en gebruiken. Het is dan ook geen wonder dat de mahajana-beweging de belangrijkste richting werd in het Koreaanse boeddhisme. In de 6de eeuw werd het boeddhisme de staatsreligie. Tot de belangrijkste boeddhistische kunstuitingen behoren de bergtempel Bulguksa, een tempel met twee fraaie stenen pagodes, en de grot Sokkuram met een bijzondere granieten beeld van de historische Boeddha op het moment van zijn verlichting in Sarnath in India. De Bulguksa-tempel werd in 1970 in zijn geheel gerestaureerd.
Afbeelding: De Bulguksa-tempel, gelegen in de bergen van Zuid-Korea. Deze tempel uit de 6de eeuw werd in 1970 gerestaureerd. Het doet tegenwoordig dienst als de hoofdtempel van de boeddhistische Jogye-orde.
Locatie: De Bulguksa-tempel is gebouwd op een helling van de berg Toham in de omgeving van de stad Gyeongju Bulguksa. Deze stad ligt in de Zuid-Koreaanse provincie Noord-Gyeongsang. ©Ronnie Rokebrand.
Bijzonder is dat alle houten tempels in Korea werden gebouwd zonder dat men spijkers gebruikte. Op deze wijze kon men de tempels, in tijden van nood, gemakkelijk uit elkaar halen en verplaatsen. De Koreanen zorgden er ook voor dat hun tempels niet eenvoudig te vinden waren; men plaatste ze hoog in de Koreaanse bergen.
Afbeelding: De uitstekende dakranden van de tempels zijn breed en hangen ver over de muren. Hierdoor werden de muren beschermd tegen de regen en ontstond er een aangename schaduw tegen de zonnestralen. Fraai bewerkte, beschilderde en vernuftig samengestelde kraagstukken zorgden voor de ondersteuning van de dakranden, zonder gebruik te maken van spijkers. Deze techniek paste men ook toe bij de bouw van verschillende tempels in China en Japan.
Locatie: De Pulguksa-tempel bevindt zich in de bergen bij de stad Gyeongju in de Zuid-Koreaanse provincie Noord-Gyeongsang. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Japan
Via Korea kreeg het boeddhisme rond 550 na Chr. voet aan wal in Japan. Het zoeken naar harmonie via het zogenoemde middenpad van de historische Boeddha sprak de Japanners aan. Binnen deze richting kwam de nadruk in de geloofsbeleving te liggen op de historische Boeddha, de toekomstige Boeddha Maitreya, die in Japan bekend staat als Miroku, en de bodhisattva Avalokitesvara die de Japanners Kannon of Kwannon noemden. Deze beelden vindt u dan ook veel terug in de boeddhistische tempels in Japan. Tijdens de Nara-periode in de 8ste eeuw na Chr. werd het boeddhisme staatsgodsdienst. In de stad Nara verschenen grote tempels. In de Todaiji-tempel plaatste men een 18 meter hoog Boeddhabeeld. De Todaiji-tempel is, met een hoogte van 49 meter, het grootste houten gebouw van de wereld. In Nara staat ook de tempel Horyu-ji, het oudste houten bouwwerk in de wereld, met een pagode en de gouden zaal die men ook wel de kondo noemt.
In 794 na Chr. werd Kyoto, het toenmalige Heian, de hoofdstad van Japan. Kyoto zou tot het jaar 1185 na Chr. de hoofdzetel van de Japanse keizers blijven. In het huidige Kyoto vind je nog circa 1600 tempels en 400 heiligdommen. Zeventien van hen staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Een bekende bezienswaardigheid is de Kinkakuji ofwel het Gouden Paviljoen.
Afbeelding: Het gouden paviljoen dat men ter plaatse de Kinkakuji noemt. De vijver noemt men de spiegelvijver. Als u de weerspiegeling van het paviljoen in het water waarneemt, dan zal het u duidelijk zijn waarom men voor deze naam koos. De Kinkakuji werd in 1397 gebouwd door de shogun Ashikaga Yoshimitsu, evenals de omringende Japanse tuin Rokuonji. De Kinkakuji is een tempel van de zenboeddhistische Rinzaisekte. ©Ronnie Rokebrand.
Locatie: Het gouden paviljoen ofwel de Kinkaku-ji staat ten noordwesten van het centrum van de vroegere hoofdstad Kyoto in Japan.
Andere belangrijke bezienswaardigheden zijn de Ginkaku-ji ofwel het Zilveren Paviljoen, de rode torii-poorten van de Fushimi Inari-taisha en de Tenryu-ji met haar bijzondere zentuin. Het zenboeddhisme werd in de twaalfde eeuw door de monniken Eisai en Dogen vanuit China in Japan geïntroduceerd en sloeg direct aan bij de samoerai. Vervolgens beïnvloedde het zenboeddhisme de gehele Japanse cultuur en dus ook het dagelijks leven. We vinden het zenboeddhisme terug in onder meer de tuin- en bouwarchitectuur, de theeceremonie, de dichtkunst, het bloemschikken, het pottenbakken in onder andere de Raku-stijl, het origami en de traditionele sporten. Allen zijn uitdrukkingen van de boeddhistische en taoïstische kunst.
In Kamakura heersten tussen 1192 en 1333 na Chr. verschillende shoguns ofwel militaire leiders. Zij waren verantwoordelijk voor de bouw van vele tempels en de Daibatsu, een 11,4 meter hoog bronzen beeld van Boeddha uit 1252 na Chr..
Vanaf de 14de eeuw bouwde men tal van kastelen in Japan in een bijzondere architectuur. De bekendste zijn het 14de-eeuwse Himeji-kasteel, de `witte reiger’ en het kasteel Matsumoto, de `zwarte kraai’, uit de eerste jaren van de 16de eeuw.
Afbeelding: Het 14de-eeuwse Himeji kasteel in Himeji. Het staat, dankzij haar witte muren, bekend als de Witte Reiger. Het is een van de oudste gebouwen uit de Sengoku-periode dat nog in de originele staat is.
Locatie: Het Himeji kasteel staat in de plaats Himeji. De burcht bekroont een heuvel aan het einde van de Hoofdstraat van het stadje. Himeji ligt op een afstand van 85 kilometer ten westen van Kobe, aan de oevers van de Binnenzee, in de Japanse prefectuur Hyōgo. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Vietnam
Het boeddhisme kwam rond 200 na Chr. naar Vietnam. Vanaf de 8ste eeuw werd het zenboeddhisme toonaangevend in Vietnam, een richting in het boeddhisme dat de Vietnamezen Thien noemden.
In de hemelse Boeddha Amida ofwel Amithabha vereren de boeddhisten de geïdealiseerde boeddha die eeuwig en oneindig is. De vredige en beminnelijke uitstraling van veel afbeeldingen van Boeddha staat symbool voor Amida.
Afbeelding: Een zandstenen beeld uit de 7de eeuw van de Bodhisattva Avalokitesvara uit Tan Long in Vietnam. Boven in zijn hoofdtooi is een beeltenis van de Boeddha Amida verwerkt, waar deze bodhisattva een verschijningsvorm van is.
Locatie: Dit beeld staat in het Museum Guimet, een museum voor klassieke Aziatische kunst, gelegen aan de Place d’Iéna in Parijs. ©Jean-Pierre Dalbéra, Parijs.
Op een zelfde wijze als in het christendom kan men door tussenkomst van Boeddha verlossing verwerven van dit aardse bestaan; een verlossing die als genade wordt verleend aan gelovige volgelingen. Gevolgd door een opname in het ‘Reine Land’ ofwel het `Zuivere Land’, het nirwana. Deze boeddhistische richting was ook in Japan populair.
Beroemd zijn de tempels van My Son, in wezen een hindoeïstisch complex gelegen in de omgeving van Hoi An, maar mijn inziens mag het niet ongenoemd blijven. Het staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en kent een lange bouwgeschiedenis van de 4de tot de 14de eeuw na Chr.. Een veel recenter gebouw is de boeddhistische Bai Dinh pagode die in 2010 werd gebouwd en populair is bij de gelovigen. De Bich Dong pagode is vooral populair omdat het op een idyllische plek ligt.
Afbeelding: De hemelse Boeddha Amida in een tempel in Vietnam. Achter zijn hoofd is een swastika afgebeeld. Op de voorgrond ziet u een afbeelding van de bodhisattva van mededogen Quam Am.
Locatie: Deze tempel bevindt zich in Vietnam. ©Ronnie Rokebrand.
Net als in andere landen bouwde men ook in Vietnam in de 15de eeuw een grottencomplex ter ere van Boeddha, waarvan het tempel- en grottencomplex van de Parfumpagode de bekendste kunstuiting is. Het ligt ongeveer 60 kilometer ten zuiden van de stad Hanoi. In de stad Hanoi kun je ook de bekende Tempel van Literatuur bezichtigen, een confucianistische tempel uit 1070 na Chr.. Andere uitingen van boeddhistische kunst in Vietnam zijn de One Pillar Pagode, de Thien Mu pagode in de omgeving van Hue, de eeuwenoude Tran Quoc pagode in Hanoi, en de Vinh Trang tempel in de omgeving van My Tho.
Afbeelding: De keizerlijke stad staat binnen een ommuurde omheining met daaromheen een gracht. Het bevindt zich in de stad Hué, de voormalige keizerlijke hoofdstad van Vietnam en is gebouwd in 1804.
Locatie: De keizerlijke stad bevindt zich direct ten zuidoosten van de stad Hué in Vietnam, niet ver van de kust van de Zuid-Chinese Zee. ©Ronnie Rokebrand.
Boeddhistische kunst in Tibet
In Tibet ontstond vanaf de 7de eeuw na Chr. een geheel eigen vorm van het mahajana-boeddhisme, het lamaïsme. De primitieve religie der Tibetanen kenmerkte zich oorspronkelijk door geesten, demonen en goden die overal in de natuur woonden. Omdat de Tibetanen veelvuldig gebruikmaakten van de hen omringende natuur en omdat zij zich daarmee sterk verbonden voelden, probeerden zij door middel van offers de lucht tussen mensen en bovennatuurlijke wezens zuiver te houden. Magische rituelen speelden daarbij een belangrijke rol. Toen het boeddhisme in Tibet zijn intrede deed vermengde het zich met de bestaande godsdienstige praktijken. Aldus ontstond het Tibetaans boeddhisme ofwel het lamaïsme, waarin monniken een dominerende rol spelen. Aan het hoofd van het Tibetaans boeddhisme staat de Dalai Lama, het geestelijk en wereldlijk hoofd van de staat Tibet. Men vereert hem als de incarnatie van de bodhisattva Chenresi, een andere benaming voor de bodhisattva Avalokitesvara. Hij woonde tot 1959 in de Potala, het 13 verdiepingen hoge paleis van de Dalai Lama in Lhasa, maar na de Chinese bezetting van Tibet, vluchtte hij naar India. Het Potala Paleis heeft 1100 kamers en is nog steeds een van de bezoekwaardige plaatsen voor boeddhistische pelgrims in Lhasa. 
Afbeeldingen: Het Potala paleis in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa. De Potala was het paleis van de dalai lama, de politiek en geestelijk leider van de Tibetanen en het Tibetaans boeddhisme. Het werd in 1648 na Chr. gebouwd.
Locatie: De Potala staat op een 130 meter hoge heuvel aan de rand van de Tibetaanse hoofdstad Lhasa. ©Ronnie Rokebrand.
Ditzelfde geldt voor de Jokhang tempel uit 639 na Chr., gelegen in het hart van Lhasa. Op een afstand van vijf kilometer van de hoofdstad kunt u het 15de-eeuwse Sera klooster vinden, een van de drie gelug-kloosters. De twee andere zijn het Ganden klooster en het Drepung klooster, eveneens uit de 15de eeuw na Chr.. De laatst genoemde ligt eveneens op een afstand van 5 kilometer van Lhasa.
Een andere beroemde boeddhistische uiting van kunst en architectuur is het klooster van Gyantse met de Kumbum, een rondvorminge stoepa uit 1463 na Chr.. Bijzonder is het klooster van Samye uit 779 na Chr., met een centrale tempel die symbool staat voor de heilige berg Meru en op de hoeken vier stoepa’s, ieder in een andere kleur, met daar tussen vier tempels die de vier continenten voorstellen. In Shigatse, de tweede stad van Tibet, staat het 15de-eeuwse Tashilhunpo klooster dat boven de stad uit torent. Het is de thuisbasis van de Pänchen lama. Dit is na de Dalai Lama de hoogste spirituele leider in Tibet.
Boeddhistische kunst in Bhutan
In Bhutan volgen de gelovigen het pad van het Tibetaans boeddhisme ofwel het lamaïsme. In de Bhutaanse hoofdstad Thimphu kunt u genieten van de aanblik van het 18de-eeuwse klooster Trashi Chhoe Dzong. Het is tevens de regeringszetel van Bhutan. Een dzong is een klooster in de vorm van een versterkt kasteel. Er zijn meerdere van dergelijke versterkte kloosters bewaard gebleven in Bhutan, onder meer in Punakha. Punakha Dzong is de op één na oudste dzong van het land. Het gebouw fungeerde tot 1955 als winterpaleis voor de dalai lama. Het is tevens één van de bijzonderste dzongs, gelegen op een eilandje in de rivier. De indrukwekkende dzong van Paro daarentegen rijst hoog boven het stadje Paro uit. In Paro staat ook de oude Kichu tempel ofwel de Kichu Lhakhang. Een ander bijzonder klooster is het zogenoemde Tijgernest, de Taktshang Pelphung. Dit klooster ligt hoog op een rotswand, ongeveer 700 meter boven de vallei.
In een bosrijke omgeving vindt u het plaatsje Trashigang . In de directe omgeving ligt Trashi Yangtse waar de stoepa Chorten Kora staat, deels gebouwd in de Nepalese Newari-stijl.
Afbeelding: Het 18de-eeuwse en versterkte klooster Trashi Chhoe Dzong in de Bhutaanse hoofdstad Thimphu, de regeringszetel van Bhutan.
Locatie: De Trashi Chhoe Dzong staat in de Bhutaanse hoofdstad Thimphu aan de oever van de Thimphu-rivier die men plaatselijk ook wel de Wang Chu rivier noemt.
Boeddhistische kunst in Mongolië
Volgens de overlevering predikten Chinese monniken al in de 4de eeuw na Chr. de leer van Boeddha in het gebied dat wij nu kennen als Mongolië. Het was echter de Koeblai Khan die in de 13de eeuw na Chr. het Tibetaans boeddhisme in dit gebied introduceerde. Het Gandan Klooster is het grootste klooster van Mongolië, een klooster waar nog steeds ongeveer 150 monniken wonen. Je kunt het klooster bezoeken. Als je dit bezoek goed plant, dan kun je een ceremonie bijwonen. Het Gandan klooster, ter plaatse het Gandan Khiid genoemd, ligt in de Mongoolse hoofdstad Ulaanbaatar (Oelan-Bator).
In de vroegere hoofdstad Kharkhorin staat het 16de-eeuwse Erdene Zuu-klooster, het oudste boeddhistische klooster van Mongolië. U vindt dit klooster op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De bouwers verwerkten in de muur die om het klooster is gebouwd niet minder dan 108 stoepa’s.
Afbeelding: De gouden stoepa van het 16de-eeuwse Erdene Zuu-klooster in Mongolië. Er zijn nog steeds 300 monniken actief in dit historische klooster.
Locatie: Het Erdene Zuu -klooster is het oudste boeddhistische klooster in Mongolië. Het klooster ligt dicht bij het centrum van de stad Kharkhorin Sum in de Mongoolse provincie Uvorkhangai, naast de ruïnes van de oude stad Kharkhorum.
Boeddhistische kunst in Nepal
Lumbini, een stadje in het zuiden van Nepal, is de geboorteplaats van de historische Boeddha. Geen wonder dat u in dit land veel boeddhistische kunst vind in de vorm van kloosters, stoepa’s en oude tempels. In Lumbini staat de zuil van Ashoka, de Indiase koning die het stadje bezocht en daarom deze zuil liet oprichten. In de koningsstad Patan, dat toen Lalitpur heette, bouwde zijn dochter rond 250 voor Chr. vier witte stoepa’s ter ere van de historische Boeddha. Hier vindt u onder meer de gouden tempel ofwel de 12de-eeuwse pagode Kwa Bahal met onder andere een gouden beeltenis van Boeddha. Deze pagodes vind je overal in Nepal, soms boeddhistisch van oorsprong, maar meestal met een hindoeïstische achtergrond. Ze hebben een vierkant grondplan en bestaan uit meerdere boven elkaar uitstekende daken ondersteund door uit hout gebeeldhouwde steunen. 
Afbeelding: De 17de-eeuwse houten pagodes op het Durbar Square in Patan. Deze pagodes zijn kenmerkend voor de Nepalese architectuur.
Locatie: Deze pagodes staan op het Durbar Square (plein) in de oude koningsstad Patan in de Kathmanduvallei in Nepal. ©Ronnie Rokebrand.
In en rondom de hoofdstad Kathmandu, eveneens een historische residentie van de Nepalese koningen, staan de 500 jaar oude Bodhnath stoepa en de 2000 jaar oude Swayambunath stoepa. Swayambunath is daarmee het oudste boeddhistische heiligdom in de Kathmanduvallei. Ook in de derde koningsstad Bhadgaon, ook wel bekend onder de oude naam Bhaktapur, staan nog enkele boeddhistische tempels en andere heiligdommen. Andere nog levende getuigen van de boeddhistische kunst vindt u in de kloosters van Dompo en Mustang, en in het gebied waar de sherpa’s wonen. Deze kloosters liggen allen diep verborgen in het Himalayagebergte.
Afbeelding: De Swayambhunath stoepa in Kathmandu in Nepal. De stoepa is naar alle waarschijnlijkheid ruim 2000 jaar oud. De stoepaheuvel is bezaaid met pagodes, kleinere stoepa’s (chaityas), gebedsvlaggetjes, gebedswielen en andere heiligdommen.
Locatie: De Swayambhunath stoepa staat ten westen van de Nepalese hoofdstad Kathmandu. ©Ronnie Rokebrand.
Grote afbeelding: Boeddhabeeld in lotushouding uit Nepal (20ste eeuw). Het betreft hier een Varada Mudra, waarbij de rechterhand omlaag hangt met de vingers naar beneden in een open gebaar. Dit gebaar staat symbool voor zegening en vrijgevigheid. Het is tevens een symbolisch gebaar voor het geschenk van de waarheid dat Boeddha op deze manier aanbiedt.
Locatie: Dit Varada Mudra Boeddhabeeld maakt deel uit van de kunstverzameling van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
