In het jaar 313 na Chr. proclameerde keizer Constantijn dat alle godsdiensten, en dus ook het Christendom, in vrijheid mochten worden uitgeoefend. 78 jaar later riep keizer Valentianus II het christendom uit tot staatsgodsdienst. Daarmee luidden deze keizers het einde in van het Romeinse Rijk, zoals wij het tot op dat moment kenden. Dit was het begin van het zogenoemde Byzantijnse Rijk, ook wel het Oost-Romeinse Rijk genoemd, een tijdvak dat van de 5de tot de 13de eeuw na Chr. zou duren. Het Byzantijnse Rijk werd vernoemd naar de Griekse stad Byzantium, die men in het jaar 330 na Chr. omdoopte tot de stad Constantinopel, het huidige Istanboel, en hoofdstad van het toenmalige Romeinse rijk. 
Afbeelding: De verovering van Constantinopel door de kruisvaarders in 1204. Het miniatuur werd in de 15de eeuw vervaardigd door de Franse kroniekschrijver, kalligraaf en kopiist David Aubert (circa 1415-1480).
Locatie: Deze afbeelding bevindt zich in een 15de-eeuws geschrift uit het begin van de renaissance, van de Franse kalligraaf, kroniekschrijver en kopiist David Aubert.
Deze keizers presenteerden zich als de christelijke leiders die door God waren aangesteld.
Tot de 5de eeuw konden de christenen zich in de kunst alleen uiten via wandschilderingen in de catacomben, de kilometerslange ondergrondse gangenstelsels met begraafplaatsen, gelegen aan de rand van het oude Rome, waar zij met name gebeurtenissen uit het Oude Testament en een enkele keer het Nieuwe Testament afbeeldden. Dit gebeurde niet alleen in de vorm van wandschilderingen, maar ook in de vorm van kleine ivoren tweeluikjes in reliëfvorm, incidenteel in houtsnijwerk en in reliëfs op de sarcofagen (stenen doodskisten). Het waren de eerste uitingen van kunst van een christelijke gemeenschap.
Afbeelding: Een ivoren paneel met de beeltenis van de aartsengel Michael. Het paneel maakte deel uit van een Byzantijns tweeluik en werd vervaardigt in de periode 525 tot 550 na Chr. in Constantinopel.
Locatie: Dit ivoren paneel bevindt zich in het British Museum in Great Russell Street in Londen. Licentie: GNU Free Documentation License, V. 1.2.
De christelijke mozaïeken
Deze eerste christelijke vormen van kunst vinden we ook terug in de vorm van mozaïeken. Keizer Justinianus verplaatste in de zesde eeuw na Chr. de hoofdstad van het Oost-Romeinse Rijk van Constantinopel naar de Italiaanse stad Ravenna in een ultieme poging om zijn keizerrijk te redden. Ravenna werd vervolgens de belangrijkste Byzantijnse stad in Italië.
Keizer Justinianus liet hier de basiliek San Vitale bouwen. U kunt enkele bijzondere voorbeelden van mozaïeken uit de eerste helft van de 6de eeuw vinden in deze basiliek. De mozaïeken in het apsis van Justinianus, zijn vrouw Theodora en hun hoffunctionarissen zijn fraaie voorbeelden van Byzantijnse kunst. Zij tonen het Byzantijnse ideaal van lange gestalten met grote ogen, rijk gedecoreerde gewaden en het vermijden van iedere aardse dimensie.
Afbeelding: Een gedetailleerd mozaïek uit 547 na Chr. met een afbeelding van keizer Justinianus I (482-565 na Chr.) en zijn hofhouding, met rechts van hem bisschop Maximianus van Ravenna. De bisschop is herkenbaar aan het zwarte kruisje op zijn sjerp. Justinianus I bouwde onder meer de Hagia Sophia in Constantinopel (Istanboel). Het is een fraai voorbeeld van het Byzantijnse ideaal van lange gestalten met grote ogen en het vermijden van iedere aardse dimensie, waarbij de keizer met een goddelijk aureool wordt getoond. De mozaïeken staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Locatie: Deze mozaïeken bevinden zich in de 6de-eeuwse basiliek San Vitale, gelegen aan de Via San Vitale direct ten noorden van het nationaal museum in de Italiaanse stad Ravenna.
Om het niet aardse te versterken gebruikte men in de achtergrond van deze mozaïeken goudkleurige tessera, bestaande uit kleine stukjes gekleurde steen, marmer, keramiek, terracotta, been, erts, glas of glas met een laagje bladgoud aan de achterkant. De Byzantijnen gebruikten vooral deze kleine stukjes glas met bladgoud in de achtergronden van hun mozaïeken.
Wat betreft stijl komen de mozaïeken overeen met de icoonschilderkunst.
De mozaïeken in de Santa Maria Maggiorebasiliek in Rome stammen uit het begin van de 5de eeuw.
Afbeelding: Mozaïeken, deels uit het begin van de 5de eeuw en deels uit het jaar 1295 na Chr. van de hand van de kunstenaar Jacopo Torriti, kortweg Turriti genoemd, in de Santa Maria Maggiorebasiliek in de Italiaanse hoofdstad Rome. De mozaïeken tonen de kroning van de Heilige Maagd Maria door Christus in een groot medaillon. Het medaillon is omgeven door een uitgestrekt bloemenornament met enkele vogels, daterend uit het begin van de 5e eeuw na Chr.. In de onderste strook van het mozaïek zien we de staande figuren van Sint-Pieter (Petrus), Sint-Paulus en paus Nicolaas IV aan de linkerzijde, en Johannes de Doper, Sint-Jacobus de Grote, Sint-Antonius en Jacopo Colonna aan de rechterzijde. Zij verschijnen in deze compositie tegen een achtergrond van tesserae, gemaakt van stukjes glas met bladgoud. De muren zijn verder versierd met scènes uit het leven van Maria. De apsis van Santa Maria Maggiore is het belangrijkste bewaard gebleven voorbeeld van Romeinse mozaïekkunst uit de middeleeuwen. De invloeden van de klassieke Romeinse kunst zijn overal in de mozaïeken waarneembaar.
Locatie: Deze mozaïeken bevinden zich in de Santa Maria Maggiorebasiliek in de Italiaanse hoofdstad Rome. De basiliek ligt op de Esquilijnheuvel in Rome, en maakt deel uit van het grondgebied van het Vaticaan.
Christus werd oorspronkelijk afgebeeld als een knappe, baardeloze jongeman. Een manier van afbeelden die eeuwenlang werd toegepast. Pas in de vroege middeleeuwen kreeg de afbeelding van Jezus, zoals wij die kennen, gestalte. Men vond blijkbaar dat een wijze, wat magere man met een baard en een lange haardos beter paste bij het beeld van Jezus dat de kerkleiding wenste. Hij kreeg in deze nieuwe afbeeldingen het uiterlijk van een volwassen filosoof.
De hoofdstad Constantinopel
Het Byzantijnse Rijk had als hoofdstad de stad Nova Roma ofwel Constantinopel, vernoemd naar keizer Constantijn. In de 13de tot en met de 15de eeuw na Chr. was de macht van het Byzantijnse Rijk al tanende en was veel van het oorspronkelijke grondgebied door oprukkende stammen en volkeren afgesnoept. De stad Constantinopel werd in 1453 na Chr. veroverd door de Ottomaanse sultan Mehmet II. Hiermee kwam het Byzantijnse Rijk aan haar einde en kreeg de stad haar huidige naam: Istanboel. 
Afbeelding: De verovering van Constantinopel door de Ottomaanse sultan Mehmet II, gezeten op een wit paard, in 1453 na Chr.. Hiermee kwam een einde aan het Byzantijnse Rijk. Het realistische schilderij werd in 1906 door de Italiaanse kunstschilder Fausto Zonaro (1854-1929) op het doek gezet.
Locatie: Dit schilderij van de realistische kunstschilder Fausto Zonaro hangt in het Dolmabahçe Paleis in de Turkse hoofdstad Istanboel. Dit paleis ligt aan de westelijke, Europese zijde van de rivier de Bosporus.
Veel hoogwaardigheidsbekleders, wetenschappers en andere intellectuelen vluchtten naar Italië en zorgden daar voor een opleving van kunsten en wetenschappen, een tijdvak in de kunstgeschiedenis die we later als de Renaissance zouden aanduidden. In de bijna 1200 jaar dat het Byzantijnse Rijk floreerde ontwikkelde zich de Byzantijnse kunst, een kunstvorm die bestond uit een interessante mengeling van oud-Griekse kunst, Romeinse kunst en invloeden uit het Oosten. Bijzonder is dat je tot op de dag van vandaag de Byzantijnse kunst en de daaraan gekoppelde religie terug kunt vinden in bijvoorbeeld de Grieks-Orthodoxe kerk, de Oekraïens-Orthodoxe kerk en de Russisch-Orthodoxe kerk.
Afbeelding: Iconen op de iconostase achter het altaar van een van de kerken in het Zverinetsky-klooster in Kiev in de Oekraïne. De iconostase is de wand met iconen en andere schilderijen die het schip van de kerk, waar de leken zitten, afsluit van het priestergedeelte, dat alleen voor priesters toegankelijk is. In het priestergedeelte vindt volgens de gelovigen het mysterie plaats van de omzetting van wijn en brood in het bloed en lichaam van Jezus Christus.
Locatie: Het Zverinetsky-klooster staat aan de Michurina straat in de stad Kiev, de hoofdstad van Oekraïne. ©Ronnie Rokebrand.
Kunst voor God, Christus en geestelijkheid
In de Byzantijnse kunst stonden God, Christus en het geloof op de allereerste plaats. Op mozaïeken, iconen en fresco’s op de muren van kloosters en kerken werd het christelijke verhaal verteld aan de gelovigen. Velen onder hen konden lezen noch schrijven en zo vertelden deze kunstuitingen het verhaal van de Bijbel en de geschiedenis van de godsdienst aan de gelovigen. Beeldhouwwerk zag men in het begin van deze periode weinig. De geestelijkheid vond dat de beelden teveel leken op de beelden van de goden in het Romeinse Rijk; vandaar hun weerstand daartegen. Afbeeldingen op wanden en panelen waren in hun ogen minder belastend en uiteindelijk moest het verhaal van het geloof wel beeldend gemaakt worden voor de veelal analfabete bevolking. Een uitzondering vormde de tweede helft van de 8ste eeuw en het eerste kwart van de 9de eeuw. Toen was het ook verboden om iconen te beschilderen met mensfiguren, men noemde dit de tijd van het iconoclasme. In die tijd werden er ook veel iconen vernietigd. Gelukkig was dit dogma niet in alle hoeken van het Byzantijnse rijk bekend, zodat we in het Sint-Catharinaklooster in de Egyptische Sinaïwoestijn nog enkele iconen kunnen bewonderen uit de 7de eeuw na Chr.. 
Afbeelding: Een 7de-eeuws icoon van Sint-Pieter (Petrus) uit het Sint-Catharina klooster in de Egyptische Sinaï woestijn. Keizerin Helena bouwde in 337 na Chr. het klooster op de plaats waarvan men sinds de 3e eeuw aannam dat zich daar het Bijbelse brandende braambos bevond, de plek van waaruit God tot Mozes sprak. Kenmerkend zijn de grote ogen en de onaardse uitdrukkingen op de gezichten van de afgebeelde figuren, zo typerend voor de Byzantijnse kunst.
Locatie: Deze icoon van Sint-Pieter maakt deel uit van de collectie van het Sint-Catharinaklooster in de Egyptische Sinaï woestijn. Het klooster ligt bij het woestijndorpje Milga, aan de voet van de twee hoogste bergen van Egypte: de Sinaïberg, ook wel de Mozesberg genoemd waar Mozes volgens de Bijbel het branden braambos zag, en de Katharinaberg.
Andere iconen met afbeeldingen van Maria met het kindje Jezus uit de 7de en 8ste eeuw staan in de Santa Mariakerk in de volkswijk Trastevere en de Santa Francesca Romanakerk, beide in de Italiaanse hoofdstad Rome.
Christelijke symboliek
In het tijdvak voordat de keizers Constantijn en Valentianus II het opnamen voor het christelijke geloof, werden christenen nog vaak vervolgd. Vandaar dat zij hun goden in die periode dikwijls als symbolen afbeeldden. Dat bracht minder risico’s met zich mee voor de gelovigen die in het geheim bijeen kwamen in gewone woonhuizen die men in die tijd domus ecclesiae noemde. Domus betekend in het Latijns woonhuis en ecclesiae is Grieks voor bijeenkomst. Het gevolg was dat deze symboliek ook een belangrijke plaats innam in de Byzantijnse kunst. Een vis stond bijvoorbeeld symbool voor Christus, evenals een herder met een lam (het Lam Gods). De duif stond symbool voor de Heilige Geest, en een hert symboliseerde de christelijke kerk. Op veel afbeeldingen zagen we de hand van God uit de wolken neerdalen.
De strengheid die de geestelijkheid innam tegenover het vervaardigen van beelden van God en Christus zagen we ook terug in andere strenge regels voor de kunstenaars. Men had er een hekel aan als een kunstenaar zich niet aan deze regels hield. Vandaar dat de kunstschilders zich in alle afbeeldingen aan een strakke compositie hielden, waarbij symmetrie en symboliek van tevoren vaststonden, vaak met God, in de vorm van de almachtige Pantocrator, en Christus, centraal omgeven door engelen. Ook Christus werd vaak als Pantocrator weergegeven op panelen, vaak met de vingers van zijn rechterhand zegenend en onderwijzend omhoog gestoken en in zijn linkerhand een evangelieboek, maar hij werd ook vaak afgebeeld op de centrale koepel van een godshuis waarvan hij vanuit het hemelgewelf op de gelovigen neerkeek.
Afbeelding: Een Grieks-Orthodox icoon met daarop de afbeeldingen van de heiligen Raphael, Irene en Nicholaas. Zij werden op 9 april 1463 na Chr., na de val van Constantinopel, alle drie op gruwelijke wijze vermoord door de Ottomanen. Raphael was de abt van het klooster Karyes, gelegen in de omgeving van het dorp Thermi; Nicolaas fungeerde als de diaken in het klooster. Irene was de 12-jarige dochter van de burgemeester van Thermi. De drie heiligen waren in het klooster, samen met de dorpsleraar en de vader van Irene, toen de Ottomanen de abdij binnenvielen. De heilige Raphael staat op deze icoon als Pantocrator afgebeeld, met de vingers van zijn rechterhand zegenend en onderwijzend omhoog gestoken en in zijn linkerhand een met edelstenen versierd evangelieboek. De figuren zijn bewegingsloos afgebeeld met strenge gezichten. De blauwe kleden die Raphael en Nicolaas dragen verwijzen naar hun aardse bestaan, terwijl de gouden achtergrond verwijst naar het Goddelijke Rijk en de hemel. De heiligen Raphael, Nicholaas en Irene zijn de beschermheiligen van het Griekse eiland Lesbos.
Locatie: Het afgebeelde Grieks-Orthodoxe icoon maakt deel uit van de kunstverzameling van de Gooise Galerie.
De strengheid zag je ook terug in de gezichten van de frontaal en vaak bewegingsloos afgebeelde schilderingen van God en Jezus; zij keken als heersers over het heelal streng op de gelovigen neer. De kleur goud verwees naar het Goddelijke Rijk en de hemel, terwijl de kleur blauw symbool stond voor het aardse. Er zijn dan ook veel afbeeldingen en iconen waarop Jezus staat afgebeeld met een gouden aureool en bijvoorbeeld een blauw gewaad, omdat vooral Jezus in zijn menszijn symbool staat voor zowel het goddelijke als het aardse. Ook bij afbeeldingen van Maria zien we regelmatig deze combinatie van kleuren terugkomen. Maria werd sinds het Concilie van Efeze in 431 na Chr. officieel geëerd als de moeder van Christus. Voor die tijd besteedde men aan haar verschijning geen aandacht. In de loop der eeuwen nam de aversie van de geestelijkheid tegen het vervaardigen van beelden af. Het Romeinse Rijk lag voor hen ver in het verleden, en dus maakten de beeldhouwers uit die tijd steeds meer beelden van Jezus, Maria, apostelen en andere heiligen die men in de godshuizen plaatste. Toch zou het vervaardigen van iconen als ambacht blijven bestaan, zoals de serene iconen van de Rus Andrej Roebljov (1360-1430 na Chr.) en zijn navolgers aantoonden.
Afbeelding: Medaillon van de Heilige Maagd Maria uit circa 1100 na Chr.. Haar blauwe gewaad verwijst naar het aardse; de gouden achtergrond naar het goddelijke. Het is één van twaalf medaillons die een icoon met de aartsengel Gabriel omringde. Het medaillon is door het Byzantijnse hof geschonken aan haar buurland Georgië.
Locatie: Dit medaillon bevindt zich in het Metropolitan Museum of Art in New York. Dit kunstmuseum ligt ten oosten van Central Park in Manhattan.
De bouw van Byzantijnse kerken
De christenen hielden zich lange tijd verborgen in grotten en woningen die als huiskerken fungeerden en waar zij hun diensten hielden. Dat veranderde nadat hun religie werd erkend en de christenen eigen godshuizen gingen bouwen die zij later kerken noemden. De voormalige Romeinse tempels kon men niet gebruiken, omdat deze meestal klein waren met alleen een plek voor een afbeelding van een Romeinse god. De Romeinen hadden hun altaren om de goden te vereren buiten staan. Hier kon men de erediensten dus niet in houden. Men ging op zoek naar voorbeelden van gebouwen die wel geschikt waren voor het huisvesten van veel mensen tijdens de eredienst.
De basilica ofwel basilieken
Deze vond men in de basilica ofwel basilieken, waarin de Romeinen zowel markten hielden als recht spraken. Zij bestonden uit een langgerekte hal met een houten schip als plafond, met aan weerszijden wat smallere nevengedeelten, afgescheiden met zuilen. Deze zuilen ondersteunden de gewelven en werden soms regelrecht uit de oude Romeinse tempels gesloopt. Later ondergingen de Korintische kapitelen een christelijke gedaantewisseling en werden rijkelijk bewerkt met christelijke symbolen. Aan de voorzijde van de langgerekte hal was een half overkoepelde ruimte waar de rechter troonde tijdens de rechtszaken. Nadat Helena, de moeder van keizer Constantijn, een dergelijke basiliek tot kerk verbouwde en als godshuis inrichtte werd het een standaardpatroon voor de constructie van nieuwe kerken. Helena bouwde in 326 na Chr. in Jeruzalem de Kerk van het Heilige Graf op de top van de berg Golgotha. De plek waar Jezus van Nazareth aan het kruis werd gespijkerd, ter dood gebracht en vervolgens begraven. Deze Byzantijnse kerk herbouwde men herhaaldelijk, maar de kenmerkende grote koepel boven het graf is bewaard gebleven.
Andere goede voorbeelden zijn de Kathedraal van Monreale op het Italiaanse eiland Sicilië, de San Marco in Venetië, de 6de-eeuwse Hagia Sophia in Istanboel en de 4de-eeuwse Basiliek van St. Paulus buiten de Muren in Rome. Tot op de dag van vandaag bouwt men veel kerken volgens dit basisontwerp.
Afbeelding: Een ets uit 1748-1749 van Giovanni Battista Piranesi, Het betreft het interieur van de Basiliek van St. Paulus buiten de Muren in Rome. Deze werd boven het graf van de apostel Paulus gebouwd in de 4de eeuw na Chr..
Locatie: Deze ets van Piranesi hangt in de National Gallery of Art. Dit kunstmuseum ligt aan de National Mall in Washington in de VS. De Basiliek van St. Paulus buiten de Muren kunt u vinden aan het Piazzale San Paolo in de Italiaanse hoofdstad Rome.
De koepelbasilieken
De bouwmeesters bouwden ook koepelbasilieken, waarin een centrale koepel het kerkgebouw overwelfde. Deze koepel kwam als bouwvorm oorspronkelijk uit het Midden-Oosten en werd later veel gebuikt in de Romeinse badhuizen, maar werd in de christelijke architectuur hét symbool van het universum en het hemelgewelf. De Hagia Sophia in Istanboel, sinds de val van Constantinopel in 1453 na Chr. de Aya Sophia geheten, vormt in wezen een architectonische mix van de traditionele kerkbouw en een koepelbasiliek. Dit godshuis werd op voorspraak van keizer Justinianus I in 537 na Chr. gebouwd met als doel om het fraaiste en grootste kerkgebouw in de toenmalige wereld te scheppen. De 55 meter hoge koepel werd door wiskundigen ontworpen en rustte op vier halve koepels die op hun beurt werden gedragen door natuurstenen zuilen en bakstenen muren. Ondanks deze goed doordachte constructie stortte de koepel na 21 jaar in en moest het worden herbouwd. Ook in de jaren daarna volgden nog vele bouwwerkzaamheden om de constructie te verstevigen. In 1453 na Chr. kwam de kerk onder Ottomaans bestuur en werd het gebouw een moskee. Men voorzag het gebouw van vier minaretten en het kruis op de grote koepel verving men door een halve maan. In het interieur hingen de moslims zes platen met daarop de namen van Allah, Mohammed en de vier rechtgeleide kaliefen (de zogenoemde Rashidun) op. Deze hangen er nog steeds. In 1934 werd het gebouw een museum, maar de Turkse president Erdogan maakte er in 2020 weer een moskee van, ondanks protesten van onder meer UNESCO.
Een ander goed voorbeeld van een koepelbasiliek is de eerder beschreven 6de-eeuwse Basiliek van San Vitale in de Noord-Italiaanse stad Ravenna. Een fraaie laat-Byzantijnse kathedraal uit de 16de eeuw is de beroemde Basiliuskathedraal. Deze werd in 1560 geopend door Ivan IV, de eerste tsaar van de Russen die men ook wel Iwan de Verschrikkelijke noemde. Deze Basiliuskathedraal staat aan het Rode Plein in de Russische hoofdstad Moskou.
Afbeelding: Het interieur van de San Marco basiliek in Venetië met in het gewelf een afbeelding van het 13de-eeuwse godshuis met de bekende koepels. Foto: Roman Bonnefoy.
Locatie: De San Marco basiliek staat in de Italiaanse stad Venetië. Het gebedshuis ligt aan het San Marcoplein, direct naast het Dogepaleis.
In de kerken en basilieken maakte men gebruik van liturgisch vaatwerk, waaronder ampullen, kelken, hostieschalen, processiekruizen en reliekhouders. Er zijn prachtige voorbeelden uit de Byzantijnse periode bewaard gebleven, vaak vervaardigd van zilver of goud en afgewerkt met edelstenen en halfedelstenen.
De strenge regels voor het schilderen van iconen
De strenge regels voor het weergeven van afbeeldingen van Jezus, Maria, heiligen en religieuze feesten en gebeurtenissen, zagen we ook terug in de regels die er waren voor de schilders van iconen in de Byzantijnse periode. Deze strenge regels stonden in de zogenoemde canon ofwel schilderboeken die ervoor zorgden dat de iconen op een gelijke wijze werden geschilderd, zodat de zuiverheid van de leer hierin bewaard bleef. Men was zich zeer bewust van het feit dat een icoon een mens meestal overleefde en dat afwijkingen in de beeltenissen dus een toekomstig gevaar inhielden voor de authenticiteit van de kerkelijke leer.
Afbeelding: De evangelist Marcus, denkend over de wereld en het geloof. Deze icoon komt uit Constantinopel (het huidige Istanboel) en is geschilderd in de 11de eeuw.
Locatie: Deze icoon hangt aan de muren van het Walters Art Museum in Mount Vernon-Belvedere in Baltimore, Maryland in de VS. De hoofdingang bevindt zich aan de North Charles Street.
Het schilderen van iconen was een heilige handeling en kon alleen uitgevoerd worden als een schilder vooraf al zijn zonden opbiechtte bij zijn biechtvader. Men had God zijn zegen nodig om een icoon te mogen schilderen. Pas nadat hij deze zegen had ontvangen, mocht hij het houten paneel beschilderen. Deze schilderingen op houten panelen van Jezus, de Heilige Maagd en andere heiligen maken tot op de dag van vandaag deel uit van de religie en de godshuizen in de orthodoxe kerken in Oost-Europa, maar bijvoorbeeld ook nog in de christelijke kerken in Egypte, Ethiopië en Griekenland. Al zijn veel van de regels aangepast aan de lokale beleving en uitvoering van een godsdienst. De orthodoxe christenen geloven dat zij tijdens het bidden bij een icoon direct contact maken met de afgebeelde heilige. 
Afbeelding: Iconen spelen een belangrijke rol in de kerken van Oost-Europa, zoals hier in de orthodoxe Sint-Sofiakathedraal in Kiev. De gelovigen brandden kaarsjes voor de afgebeelde heilige op het icoon, in dit geval de heilige Olga van Kiev. Prinses Olga (circa 915 -969) stamde uit de dynastie van de Ruriken, het toen heersende vorstenhuis dat afstamde van de Vikingen. Zij werden ook de Roes genoemd die hun naam gaven aan het huidige Rusland. Van 945 tot aan haar overlijden in 969 was zij de grootvorstin van het Kievse Rijk. In 1547 verklaarde de Russisch-orthodoxe Kerk haar heilig vanwege haar pogingen het christendom in het Kievse rijk te verspreiden. Zij draagt op dit icoon een blauw onderkleed, omdat zij in de eerste plaats mens is (blauw verwijst naar de aarde). Verder draagt zij een rode mantel. Deze kleur toont aan dat God haar heeft bekleed met de hemelse liefde. De achtergrond is met bladgoud bedekt, zoals de regels voor het schilderen van iconen voorschrijven. Prinses en latere grootvorstin Olga staat afgebeeld met een speciaal hoofddeksel, als een pas gedoopte christen en eerbiedwaardige diacones van de Russische kerk. Kiev was in die tijd de hoofdstad van het Kievse Rijk, waar ook het huidige Rusland toe behoorde.
Locatie: Deze icoon van Olga van Kiev hangt in de 11de-eeuwse Sint-Sofiakathedraal, gelegen aan de Volodymyrska straat in de Oekraïense hoofdstad Kiev. ©Ronnie Rokebrand.
Voor het schilderen van iconen maakte men exclusief gebruik van in de natuur voorkomende materialen, zoals hout, lijm, hars, krijt, bladgoud (indien beschikbaar) en tempera-verf. Andrej Rjoeblov was de beroemdste icoonschilder uit de late Middeleeuwen in Rusland. Zijn manier van schilderen van iconen werkte eeuwen lang door in het oeuvre van veel Russische schilders, ook bij degenen die toen allang niet meer werkten volgens de strikte regels voor het schilderen van iconen.
Afbeelding: Het beroemde icoon van de Heilige Drie-eenheid van de Russische icoonschilder Andrej Rjoeblov uit 1410.
Locatie: Dit icoon hangt in de Tretyakov Galerie, gelegen aan de Lavrushinsky Laan, ten zuiden van het Kremlin in de Russische hoofdstad Moskou.
Grote afbeelding: Een Grieks-Orthodoxe icoon van Onze Lieve Vrouw van altijddurende Bijstand. In de Oosters-Orthodoxe Kerk is de afbeelding bekend onder de naam Theotokos (Godbaarster) van de Passie. Maria draagt een blauw onderkleed, verwijzend naar de aarde en haar menszijn. Haar rode mantel verwijst naar de hemel en haar goddelijke status. Jezus heeft weinig kinderlijks. Hij is afgebeeld als een kleine volwassene, geboren met een volwassen geest.
Locatie: Dit Grieks-Orthodox icoon van Maria met kind maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
