Het kan verkeren: tijdens een tentoonstelling in 1905 in de Parijse Salon d’Automne (de Herfstsalon) uitgescholden worden door een kunstcriticus als `wilde dieren’ – les fauves – en vervolgens deze benaming aannemen als de geuzennaam voor een nieuwe stijl in de schilderkunst, het fauvisme (1898-1910). De tentoonstellingsruimte waar de bontgekleurde schilderijen van Henri Matisse, André Derain (1880-1954) en Maurice Vlaminck (1876-1958) hingen noemde de kunstcriticus spottend `de kooi met wilde dieren’. Men noemde hen barbaren die per ongeluk verf in handen hadden gekregen. Bijzonder was dat deze jonge Franse kunstschilders direct opvielen door hun expressieve kleurgebruik dat direct uit de verftubes, zonder menging, met penselen op het schilderdoek werd aangebracht. Zij brachten met opzet op hun kunstwerken felle kleurcontrasten aan die kenmerkend werden voor de fauvistische kunst. Al snel kwamen er kunstschilders die het fauvisme omarmden, waaronder de Fransen Henri Manguin (1874-1949), Georges Rouault (1871-1958), Albert Marquet (1875-1947), Othon Friesz (1879-1949), Robert Delaunay (1885-1941), de Belg Charles Dehoy (1872-1940) en de Rus Alexej Jawlensky (1864-1941).
Afbeelding: Schokko met de rode hoed, van de Russische kunstschilder Alexej Jawlensky (1864-1941), uit 1909. De felle kleurcontrasten van de onverdunde verf, zo kenmerkend voor het fauvisme, spatten van het doek. Verder gebruikten fauvisten vaak relatief dikke lijnen om objecten op het doek van elkaar te scheiden, zoals ook Alexej Jawlensky op dit doek laat zien.
Locatie: Dit fauvistische schilderij van Alexej Jawlensky hangt in het Columbus Museum of Art, gelegen aan 480 E. Broad Street in het centrum van de stad Columbus in de staat Ohio (VS). Het kunstmuseum ontving het schilderij als een gift van Howard D. and Babette L. Sirak. Een andere goede plek om het werk van Jawlensky te bezichtigen is het Museum Wiesbaden. Dit kunstmuseum ligt aan de Wilhelmstraße in de gelijknamige Duitse stad. Zij hebben 90 werken van Alexej Jawlensky in hun collectie.
Het gebruik van kleuren van de fauvisten leek wel willekeurig, de vele kleuren botsten op het doek en riepen de eerder beschreven reacties op, maar toch ontstond er op hun doeken een bijzondere harmonie tussen kleuren en vormen. Het waren geen natuurlijke kleuren meer, maar het gebruik van de intense kleuren werd een doel op zichzelf, zonder dat de fauvisten de focus op vorm verloren. Niet alleen het gebruik van kleur was voor hen kenmerkend, maar zij waren ook onder de indruk van de primitieve Afrikaanse kunst. In de Afrikaanse maskers ontdekten zij een puurheid die zij ook in hun kunstwerken wilden laten zien.
Afbeelding: Stilleven met appels, uit het jaar 1916, van de fauvistische kunstschilder Henri Matisse. De bewondering van Henri Matisse voor de kunstwerken van Cézanne vind je in dit schilderij terug, zowel wat betreft onderwerp als in de manier waarop hij de ruimte manipuleerde. Het lijkt of het perspectief niet klopt. De afgebeelde objecten lijken daardoor weinig relatie te hebben met hun omgeving.
Opmerkelijk zijn de scheuren in de verf op zijn schilderijen. Je ziet dit ook op de achtergrond van dit schilderij. De reden hiervan is dat Henri Matisse steeds opnieuw de kleuren van de achtergronden veranderde, in dit werk vooral in de (rood)bruine achtergrondkleur. Matisse had niet het geduld om rustig te wachtten tot een verflaag was opgedroogd, maar verfde er direct weer overheen, met de huidige groeven als gevolg.
Locatie: Dit `Stilleven met appels’ van Henri Matisse hangt in het Fogg Art Museum van de Harvard University. Dit museum maakt deel uit van de Harvard Art Museums. Deze musea zijn gehuisvest aan 32 Quincy Street in Cambridge in Middlesex County in de staat Massachusetts (VS).
Je kon in de manier waarop de fauvisten hun kleuren kozen en de manier waarop zij hun verf gebruikten nog steeds de hand zien van Vincent van Gogh. Zeker in de wijze waarop de Franse fauvisten schilderden. De werken van de Duitse fauvistische kunst werden wat zwaarder opgezet. In Duitsland had het fauvisme veel overeenkomsten met het expressionisme, dat in dezelfde tijd opbloeide.
Een bekende Nederlandse fauvist is Kees van Dongen (1877-1968). Hij werkte een groot deel van zijn leven in Frankrijk, waar hij onder meer kennismaakte met Pablo Picasso. Vaak stonden vrouwen in het middelpunt van zijn composities.
Henri Matisse, de grondlegger van het fauvisme
De kunstschilder Henri Matisse (1869-1954) werd – en wordt – door velen beschouwd als de grondlegger van het fauvisme en daarmee tevens als één van de grondleggers van de moderne kunsten. De felle disharmoniërende kleuren op vlakken, zonder rekening te houden met de natuurlijke kleuren en vormen maakten steeds meer indruk in de kunsthandel. Hij schilderde kleurrijke stoffen in primaire kleuren, plaatste oosterse vrouwen naakt in zijn interieurs, gebruikte soms de kleur zwart als de kleur van het licht, en verliet de weg van het juiste perspectief door de voorkant en de achterzijde in zijn schilderijen samen te laten komen. Geen wonder dat de journalisten in die tijd, die vanuit de bestaande traditie naar de schilderijen keken, het maar een koddige vertoning vonden. Henri Matisse zijn schilderijen werden beïnvloed door enkele reizen naar de Franse koloniën Marokko, Algerije en Tahiti. Zijn geschilderde vlakken werden meer effen van kleur en de lijnen ronder, vaak afgegrensd met zwarte lijnen, zoals goed te zien in zijn schilderij de dans uit 1909-1910, waar twee versies van bestaan.
Afbeelding: Stilleven met de dans, uit 1909-1910, van de Franse kunstschilder Henri Matisse. In dit schilderij nam Matisse een recent schilderij op in de achtergrond, het schilderij Dance I dat nu in het Metropolitan Museum of Art in New York hangt. De uitgestrekte handen linksboven verwijzen naar Michelangelo’s schepping van Adam. Historici concluderen dat het thema van Matisse in dit kunstwerk de schepping van leven is en merken op dat er zowel echt als `geschilderd’ fruit op de tafel ligt. De tafel waarop het fruit ligt staat symbool voor het schilderspalet van Matisse, waarmee hij de verbinding zoekt met het schilderij `in’ het schilderij op de achtergrond. De gele bloemen verbinden de voorgrond met het schilderij op de achtergrond. Het lijkt alsof ze uit de groene grond in het achterliggende schilderij ontspringen. De bloemen in de rechter bloempot zoeken contact met de naakte figuren op het achterliggende schilderij.
Locatie: Het schilderij hangt in de Hermitage in Sint-Petersburg in Rusland. Incidenteel leende men het uit aan andere musea. Het museum de Hermitage vindt u in het winterpaleis aan de oever van de rivier de Neva.
Toen hij ouder werd nam de populariteit van zijn kunstwerken toe; hij kreeg zelfs opdrachten uit Rusland. Uiteindelijk belandde hij in een rolstoel, maar dat ontnam hem niet zijn drang om kunst voort te brengen in de stijl van het fauvisme. Hij kwam met een nieuw kunstvorm: decoratieve papierknipsels op grote formaten, waarbij hij wederom aantoonde dat hij grote kunstwerken kon maken met een minimaal gebruik van kleur en vorm. Matisse maakte ook fraai gevormde zeefdrukken, niet afgedrukt op papier, maar op linnen. Zijn knipsels vormden niet alleen het fundament voor deze zeefdrukken, maar fungeerden tevens als basis voor wandkleden, tegeltableaus en gebrandschilderd glas. Van zijn creatieve uitingen in papierknipsels, die hij vormgaf en knipte uit gekleurd papier, stelde hij zijn bekende boek Jazz samen dat ook nu nog verkrijgbaar is. In 1954 overleed Henri Matisse op 84-jarige leeftijd aan een hartaanval in het dorpje Cimiez, in de omgeving van de Zuid-Franse stad Nice. Hij zou voor altijd herinnerd worden als een fauvistische kunstenaar die mede aan de basis stond van de moderne kunst.
Kees van Dongen, de Nederlandse fauvist
Kees van Dongen werd in 1877 geboren in Delftshaven, onder de rook van Rotterdam, en ontwikkelde zich tot de belangrijkste fauvistische kunstenaar die Nederland heeft voortgebracht, al werkte hij een groot deel van zijn arbeidzame leven in Frankrijk en met name in het vrijgevochten Montmartre in Parijs. Hij werd bekend om de primitief aandoende vormen en de felle, veelal ongemengde kleuren die hij in zijn schilderijen en grafische werken gebruikte. Hij was continue op zoek naar artistieke vernieuwing.
Afbeelding: Gezicht op het casino in Cannes, uit 1930 van de fauvistische kunstschilder Kees van Dongen. Sinds 1922 reisde Kees van Dongen regelmatig naar het Franse stadje Cannes. Zijn schilderijen van het flanerende volk op de boulevard werden grif verkocht. Hij bleef zijn leven lang in zijn schilderijen geïnspireerd door het gebruik van kleuren.
Locatie: Dit schilderij maakte deel uit van de Nardinck Collectie van Els Blokker-Verwer en Jaap Blokker. In 2022 kwam deze kunstverzameling in het bezit van het Singer Museum. Dit museum is gehuisvest in de villa De Wilde Zwanen, de voormalige woning van Anna en William Singer aan de Drift 1 in het dorp Laren (NH). Foto: Ronnie Rokebrand.
Deze eenvoudige vormen vind je ook terug in het onderstaande kunstwerk `De dans’. In veel van zijn werken stond de Franse schoonheid Brigitte Bardot model. Hij was gefascineerd door het vrouwelijke lichaam, zoals in veel van zijn kunstwerken te zien is. De vrouw noemde hij `het fraaiste landschap’ dat hij kende.
Afbeelding: De dans, van de bekende Nederlandse fauvist Kees van Dongen (1877-1968), een liefhebber van muziek en dans. Twee dames in avondkleding dansen met elkaar. Links op de achtergrond staat een man in avondkledij; rechts bedient een ober een stel aan een tafel. Het betreft een pochoirdruk op arches papier afkomstig uit het boek La Garconne uit 1925 door Victor Margueritte. Het boek met de pochoirdrukken verscheen in een oplage van 750 exemplaren. Dit kunstwerk is een van deze 750 afbeeldingen van De dans. Hoeveel exemplaren er nog van deze pochoirdruk met `De dans’ in omloop zijn is niet bekend.
Locatie: `De dans’ uit 1925 van Kees van Dongen maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Kees van Dongen werd een bekende kunstschilder in Frankrijk. Hij exposeerde met Matisse en Derain, en deelde een atelier met Picasso. Vandaar dat hij zich vanaf ongeveer 1918, na het einde van de Eerste Wereldoorlog, steeds meer toelegde op het portretteren van personen uit de artiestenwereld en de Franse high society. Van Dongen hield van dansen en muziek. Hij werd bekend om de vele feesten met verkleedpartijen die hij in zijn atelier organiseerde. In 1968 overleed hij in zijn toenmalige thuisbasis Monaco.
Afbeelding: Twee ogen (Deux yeux), uit 1911, een fauvistisch olieverfschilderij van Kees van Dongen dat hij maakte nadat hij in 1910 Spanje en Marokko had bezocht. Zijn fascinatie voor het vrouwelijke lichaam komt hierin goed tot uiting.
Locatie: Dit schilderij van Kees van Dongen is in het bezit van de JK Art Foundation, een stichting van Jos Koster, een belangrijke particuliere verzamelaar die een groot aantal kunstwerken beheert. Het kunstwerk gaat deel uitmaken van een vaste expositie van de verzameling van de JK Art Foundation in het Noordbrabants museum in ’s-Hertogenbosch. Foto: Ronnie Rokebrand.
Kees Maks, de schilder van het kunstlicht
Een andere kunstenaar die veel in Parijs kwam was de Nederlandse kunstschilder Kees Maks (1876-1967). Ook hij blonk uit in kleurrijke werken, maar hij werd nooit zo beroemd als Kees van Dongen, vooral omdat hij steeds terugkeerde naar zijn vaderland, dit in tegenstelling tot Kees van Dongen. Kees Maks was een leerling van George Hendrik Breitner, een kennis van zijn vader. Maks rekent men tot een van de belangrijkste moderne, figuratieve kunstenaars van het begin van de 20ste eeuw. Een gevleugelde uitspraak van hem was `Na het zonlicht houd ik het meeste van kunstlicht; dat geeft fellere kleuren. Daglicht interesseert me niet.’
Afbeelding: Variétédanseres, van Kees Maks uit 1925. Kees Maks werkte veel tot in de late uurtjes bij kunstlicht. De danseressen uit de theaters kwamen dan na hun werk naar hem toe om zich als model te laten portretteren. Met speciale lampen bescheen hij zijn doeken zodat hij het licht in de theaters en circussen kon nabootsen. Dat is ook goed te zien op dit schilderij van een feestelijke variétédanseres. Het kunstlicht komt schuin van boven en werpt een slagschaduw achter haar lichaam.
Locatie: Het schilderij maakte deel uit van de Nardinck-collectie, de privéverzameling van Els Blokker-Verwer en Jaap Blokker (van de bekende winkels). Zij schonken deze verzameling in 2022 aan het Singer Museum. Het hangt nu in de zogenoemde Nardinck-zaal in dit museum aan de Drift 1 in Laren (NH). ©Ronnie Rokebrand.
Grote afbeelding: De markt in Pont Audemer, van de Franse kunstschilder Robert Antoine Pinchon (1886-1943). De markt is bont beschilderd; het kleurrijke resultaat is kenmerkend voor de fauvistische kunst. Pinchon werkte van 1907 tot 1909 in de fauvistische stijl. Het schilderij is in deze periode vervaardigd.
Locatie: Dit schilderij maakt deel uit van een particuliere verzameling.
