In de periode dat de postmoderne kunst hoogtij vierde benaderden de kunstenaars de dogma’s en ideologieën met humor en cynisme. De grote verhalen uit het verleden, verteld door onder meer de religies en het marxisme, werden minder serieus genomen. Men plaatste vraagtekens bij de manier waarop men tegen de werkelijkheid en de waarheid aankeek.
Vanaf ongeveer 2010 wil een nieuwe generatie kunstenaars weer kunst maken met een verhaal. Zij proberen in hun kunstwerken oprecht te zijn in plaats van cynisch of ironisch, zoals in het postmodernisme. Men wil weer oprecht betekenis toevoegen aan hun kunstwerken.
Afbeelding: Ruwatan Tanah Air Beta (Het reciteren van rituelen op deze plek). Dit schilderij uit 2019 werd vervaardigd door de Indonesische kunstschilder Zico Albaiquini in Bogor op het eiland Java. Voor hem is de bekende botanische tuin van Bogor een spirituele plek waar verleden en heden samenkomen. Albaiquini werd geïnspireerd door een reinigingsritueel dat hij in de botanische tuin liet uitvoeren, een zogenoemde ruwatan. De tuin en de begraafplaats rechts op het schilderij zijn aangelegd in de koloniale periode; de figuren links verwijzen naar het Soendanese verleden van de plek. De Soendanezen zijn een etnische groep afkomstig uit West-Java. In het paviljoen in het midden zit voormalig president Soekarno. Hij staat symbool voor de Republiek Indonesië. De kunstschilder nodigt de beschouwer als het ware uit om de gelaagdheid in zijn schilderij te ontdekken, waardoor het tevens een reinigingsritueel van de complexe geschiedenis van deze plek is, maar in wezen van heel Indonesië. Het is duidelijk een kunstwerk met een verhaal en daarmee typerend voor het metamodernisme.
Locatie: Dit kleurrijke, metamodernistische schilderij is in het bezit van het Tropenmuseum in Amsterdam. Het werd aangekocht met de financiële hulp van het Liefkes-Weegenaar Fonds.
Idealen zijn weer belangrijk voor de kunstenaars, maar dan zonder de doctrines die het modernisme kenmerkten. De kunstenaars laveren met hun gedachten en creaties tussen de ideeën van de modernistische en postmodernistische kunst in. Een nieuwe kunststroming is geboren: het metamodernisme.
Afbeelding: Het enorme stenen bouwwerk van Bárður Snæfellsás in Arnarstapi, gemaakt door de IJslandse beeldhouwer Ragnar Kjartansson. Bárður Snæfellsás is de mythische beschermer van het schiereiland Snæfellsnes in West-IJsland.
Locatie: Dit beeldhouwwerk staat in Arnarstapi op het schiereiland Snæfellsnes in West-IJsland.
Het metamodernisme lijkt in die zin wel wat op het modernisme: ambachtelijkheid en het object zijn weer belangrijk in plaats van dat de kunstenaars alleen naar het concept kijken. De metamodernistische kunstenaars betrekken het publiek weer bij hun kunstuitingen en zij voelen zich betrokken bij de maatschappelijke ontwikkelingen in de wereld om hen heen. Dit is een echte ommekeer in het denken van deze empathische kunstenaars die zich in de kunstwerken die zij maken afkeren van hun voorgangers, de in hun ogen onverschillige postmodernistische kunstenaars.
Afbeelding: Zomer Rendez-Vous, uit 2012. Het betreft een metamodernistisch, kubistisch geïnspireerd schilderij van de Tsjechische kunstschilder Hanzl Vasek. Een ambachtelijk knap gemaakt schilderij met een geschilderd verhaal op het doek.
Locatie: Dit schilderij van Hanzl Vasek maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie. ©Ronnie Rokebrand.
Het is de periode waar wij nu in leven. Kunstenaars in het metamodernisme zijn onder meer de Amerikaanse simulatiekunstenaar Ian Cheng (1984-), de Engelse kunstschilder David Thorpe (1972-), de IJslandse beeldhouwer Ragnar Kjartansson (1976-), de Libanese beeldhouwster Annabel Daou (1967-) en de Russische kunstschilder Valery Koroshilov (1961).
Afbeelding: This Is My Life!, van de Russische kunstschilder Valery Koroshilov. Hoewel het tegenwoordig bijna kenmerkend is voor Russische schilders, geldt ook voor Valery dat zijn kunstwerken niet gemakkelijk in één stijl zijn te vangen. In zijn metamodernistische schilderijen zie je duidelijk zijn architectonische achtergrond terug. Zijn composities zijn gestructureerd en in balans. Hij streeft in zijn werk naar perfectie, zodat je zijn ambachtelijke schilders kwaliteiten direct kunt zien. Het schilderij `This is my Life’ laat het verlangen van een jonge vrouw zien om vrij en onafhankelijk in het leven te staan. Bijzonder is het sterke kleurgebruik, de bijna surrealistische vlakverdeling in de compositie en de knap geschilderde stofuitdrukking. Opmerkelijk is de blik die je als beschouwer van dit schilderij krijgt op het karakter van deze jonge vrouw.
Locatie: Dit schilderij van Valery Koroshilov maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie.
Digitale kunst en het metamodernisme
Ian Cheng (1984-) staat bekend om zijn live simulaties die het vermogen onderzoeken om met veranderingen en een chaotisch bestaan om te gaan. Hij gebruikt daarbij nieuwe technologieën. Belangrijke onderwerpen in zijn kunst zijn de virtuele werelden, lichaam en identiteit, games, de technologische toekomst en kunstmatige intelligentie (AI).
Het blijft lastig om digitale kunst onder te brengen bij de metamodernistische kunst, omdat er niet echt sprake is van een tastbaar object. In die zin is alle digitale kunst conceptuele kunst en dus postmodernistische kunst. Veel van deze kunstenaars willen echter oprecht betekenis toevoegen aan hun kunstwerken en geloven in vooruitgang. Bovendien is er ook in de digitale wereld sprake van ambachtelijkheid, al is dit niet een ambachtelijkheid zoals wij die uit het verleden kenden. Vandaar dat het mijns inziens terecht is om ook dergelijke digitale kunstenaars onder te brengen bij de kunststroming metamodernisme.
De term metamodernisme
De term metamodernisme komt van de twee Nederlandse cultuurfilosofen Robin van den Akker en Timotheus Vermeulen. Of dit uiteindelijk ook de toonaangevende kunstrichting voor de komende decennia wordt zullen we moeten afwachten. Niemand weet welke kunsten de toekomst ons zal brengen. Zoals we al in het hoofdstuk over de postmoderne kunst schreven is het zonder voldoende afstand in tijd en waarneming moeilijk om te zien welke kunst, die men op de markt brengt, vernieuwend of innovatief is.
Afbeelding: Vibrant Color 2, uit 2020, van Mister B . Het kleurrijke schilderij is een voorbeeld van Urban Art. Dit is eigenlijk de legale versie van de min of meer illegale Graffiti Kunst. Het zijn vormen van creatieve uitdrukkingen die je op gebruiksvoorwerpen en muren in de stad tegen kunt komen. De saaie muren worden omgevormd tot kunstige en kleurrijke schilderingen. In wezen een kunstvorm die al eeuwenoud is. We hoeven maar te denken aan de buitenmuurschilderingen van de Mexicaanse kunstenaars Diego Rivera, David Siqueiros en José Cemente Orozco of aan de binnenmuurschilderingen in de Sixtijnse kapel van Michelangelo, de beroemdste muurschilderingen van allemaal. Dit schilderij van Mister B is ook nu nog geïnspireerd door zijn werk als muurschilder en graffiti kunstenaar. Het doek is relatief groot en imposant, in dit geval 90×65 centimeter, maar het is tevens indringend en kleurrijk. Je kunt je ogen er niet vanaf houden. Je ruikt als het ware de Urban Art in het doek, met name in de uitbundige kleuren in en rondom het haar en het gezicht van dit meisje dat hij heeft geschilderd. Ook de wat onzekere uitdrukking op het gezicht van het geschilderde meisje is treffend geschilderd.
Locatie: Dit schilderij van Mister B maakt deel uit van de collectie van de Gooise Galerie.
Grote afbeelding: Bright Eyes, van de Engelse kunstschilder David Thorpe. Thorpe heeft in dit olieverfschilderij een portret van een vrouw geschilderd; een dame met een open blik die de beschouwer niet los laat.
Locatie: Dit schilderij van David Thorpe hangt bij de Cape Gallery in Kaapstad.